του Γιώργου Πιντέρη*
Οι οδηγίες για να προστατέψουμε τον εαυτό μας και τους άλλους από τον κορονοϊό είναι απλές και συνοψίζονται σε τρεις λέξεις: Χέρια, Αποστάσεις, Μάσκα: Πλένε τα χέρια σου συχνά, κράτα αποστάσεις από τους γύρω σου, φόρα τη μάσκα εκεί που πρέπει και, για να το θυμάσαι εύκολα, το σλόγκαν είναι ΧΑΜ.
Δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσοι πλένουν τα χέρια τους. Αυτό είναι και θέμα μιας συνήθειας που δημιουργείται χρόνο με το χρόνο στην οικογένεια που μεγαλώσαμε. Με τις αποστάσεις το πράγμα είναι πιο φανερό. Από τις εικόνες που έχω δει μέχρι τώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, αποστάσεις κρατάει ένα 50% και, για να είμαι πιο αυστηρός μ’ εμάς, στη χώρα μας το ποσοστό αυτό το υπολογίζω γύρω στο 35%. Από εκεί και πέρα, από τους υπόλοιπους 65%, κάποιοι τηρούν το μέτρο σποραδικά, και κάποιοι άλλοι είναι …για τα πανηγύρια, δηλαδή «πατείς με, πατώ σε».
Εκεί που τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά (πάντα παγκοσμίως) είναι με τη μάσκα. Είναι ζήτημα αν τη φοράει ένα 20% όταν πρέπει, και είναι ζήτημα αν οι μισοί από αυτούς τη φοράνε όπως πρέπει. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι ένα μεγάλο ποσοστό από μας έχει ένα «αντίδοτο» στο ΧΑΜ που λέγεται ΧΑΣΣ. Το ΧΑΣΣ μετατρέπει το ΧΑΝ σε …ΧΑΜΑΜ. Τι είναι όμως το ΧΑΣΣ;
Αν είσαι «φυσιολογικός» άνθρωπος, κάποιες φορές έχεις νιώσει άγχος. Ποιο είναι το πρώτο σημαντικό σύμπτωμα του άγχους; Η δύσπνοια. Η δύσπνοια συνδέεται λοιπόν με το άγχος. Έτσι, καθαρά συνειρμικά, μόλις νιώσεις δύσπνοια σε πιάνει άγχος και θέλεις αέρα.
Όπως είναι φυσικό, μόλις φορέσεις τη μάσκα, το ποσοστό του οξυγόνου που εισπνέεις μειώνεται. Έτσι, τα δύο πρώτα λεπτά, μέχρι να προσαρμοστεί ο οργανισμός στις νέες συνθήκες εισπνοής, αναπόφευκτα θα έχεις δύσπνοια. Μετά, για κάποιο (μικρό ή μεγάλο) χρονικό διάστημα, θα έχεις προσαρμοστεί και δεν θα έχεις πρόβλημα.
Όμως, αν έχεις το σύνδρομο ΧΑΣΣ, μόλις φορέσεις τη μάσκα και βιώσεις τη δύσπνοια, κάνεις την «αυτόματη» σκέψη «πρέπει να τη φοράω». Είναι στραβό το κλίμα, το τρώει και ο γάιδαρος. Έχεις που έχεις τη δύσπνοια, σκέφτεσαι και το πρέπει και η δύσπνοια καταγράφεται μέσα σου σαν άγχος. Έτσι, μόλις στριμωχτείς βγάζεις τη μάσκα. Ο χρόνος που την κράτησες ήταν λιγότερο από δύο λεπτά. Ο λόγος; Το σύνδρομο Χαμηλής Ανοχής Στη Στέρηση, δηλαδή η αδυναμία ν’ αντέξεις τη στέρηση σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Ένα βασικό κριτήριο για τη ΧΑΣΣ, είναι ο χρόνος αντίδρασης. Για παράδειγμα σε μια αίθουσα, εκατό άτομα παρακολουθούν μια διάλεξη. Είναι Ιούνιος, έχει χαλάσει το κλιματιστικό και κάνει ζέστη. Ο άνθρωπος που θα πει «ζέστη κάνει εδώ μέσα» πρώτος έχει ΧΑΣΣ. Επίσης, εκείνος που θα σηκωθεί πρώτος, έχει κι αυτός ΧΑΣΣ. Τα κριτήρια για το ΧΑΣΣ είναι τρία: Ο χρόνος αντίδρασης, ο τρόπος αντίδρασης και ο έλεγχος αντίδρασης. Δηλαδή, αν το άτομο που θ’ αντιδράσει πρώτο είναι μια υστερική κυρία, τότε το ΧΑΣΣ δεν προέρχεται μόνο από το χρόνο, αλλά και τον τρόπο αντίδρασης. Επίσης, μια τέτοια αντίδραση δείχνει ότι το άτομο δεν έχει έλεγχο στη συμπεριφορά του.
Ας επανέλθουμε όμως εκεί που φόρεσες τη μάσκα και σε δύο λεπτά την έβγαλες. Δεν έχεις διαβάσει ακόμα αυτό το άρθρο και δεν έχεις ιδέα από ΧΑΣΣ. Αυτό που ξέρεις είναι ότι πρέπει να πας στο σουπερμάρκετ και πρέπει να φορέσεις αυτό το …μαραφέτι που σε πνίγει (και κρύβει και την …ομορφιά σου). Λες λοιπόν «θα τη φορέσω εκεί» και ξεκινάς.
Φοράς τη μάσκα, μπαίνεις στο σουπερμάρκετ, παίρνεις ένα καλάθι και αρχίσεις να περπατάς στους διαδρόμους. Τώρα η δύσπνοια είναι πιο έντονη διότι περπατάς. Ταυτόχρονα ακούς από μέσα σου ένα επιτακτικό «πρέπει να τη φοράω». Η δύσπνοια μεταλλάσσεται σε άγχος. Παρατάς το άδειο καλάθι σε μια μεριά και βγαίνεις βιαστικά από το κατάστημα. Μόλις βγεις, βγάζεις τη μάσκα χωρίς να σ’ ενδιαφέρει ποιος είναι γύρω σου και σε ποια απόσταση.
Με το σουπερμάρκετ τη γλίτωσες (αν και δεν έχεις κάνει τα ψώνια). Τώρα αλλάζουμε επίπεδο. Πρέπει να πάρεις το λεωφορείο. Στο σπίτι, όταν φόρεσες τη μάσκα, την έβγαλες γρήγορα και σκέφτηκες: «Θα τη φορέσω εκεί. Δεν είναι ανάγκη να τη φορέσω από τώρα». Υπενθυμίζω: Αγνοείς ότι είσαι φορέας του «αντιδότου» στο ΧΑΜ, δηλαδή του ΧΑΣΣ. Μπαίνεις λοιπόν στο λεωφορείο με τη μάσκα. Όλοι φοράν μάσκες και, για κακή σου τύχη, υπάρχει κι ένα μπάτσος που κι αυτός φοράει μάσκα.
Αμέσως ενεργοποιείται το ΧΑΣΣ. Σε πιάνει άγχος, αλλά τώρα δεν μπορείς να φύγεις, όπως την κοπάνησες από το σουπερμάρκετ. Σε πιάνει κρύος ιδρώτας και μια εσωτερική τρεμούλα. Ζεσταίνεσαι πολύ (κάτι λέγαμε για …ΧΑΜΑΜ). Έχεις κοκκινήσει και τα μάτια σου έχουν ανοίξει διάπλατα. Είσαι στα πρόθυρα μιας κρίσης πανικού, η οποία εκδηλώνεται μόλις σας πιάνει φανάρι. Ορμάς στον οδηγό και του λες «ανοίξτε μου σας παρακαλώ να κατέβω». Ο οδηγός βλέπει το χάλι σου, αλλά βλέπει ταυτόχρονα και τον μπάτσο από το καθρεφτάκι και σου λέει «υπομονή, η στάση είναι λίγο παραπέρα». Με το ζόρι κρατιέσαι να μη σκίσεις τη μπλούζα σου και μόλις φτάνετε στη στάση ξεχύνεσαι έξω και βγάζεις τη μάσκα.
Η Αντιμετώπιση του ΧΑΣΣ
Μια διευκρίνηση: Το σύνδρομο ΧΑΣΣ είναι κάτι που ξεχωρίζει έναν άνθρωπο από τους άλλους. Όπως αναφέραμε πιο πάνω, «είναι ζήτημα αν τη φοράει τη μάσκα ένα 20% όταν πρέπει…». Δηλαδή όλοι οι υπόλοιποι έχουμε ΧΑΣΣ; Όχι βέβαια, διότι αν ήταν η ΧΑΣΣ ήταν σε ποσοστό 80% τότε θα ήταν …νορμάλ και δεν θα την ξεχωρίζαμε σαν «σύνδρομο ΧΑΣΣ».
Όμως, μπορεί μεν να μην έχουμε το σύνδρομο, αλλά συμπεριφερόμαστε σαν κάποιος που το έχει. Γιατί; Διότι αγνοούμε τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη δύσπνοια και το άγχος. Τώρα που γνωρίζουμε αυτή τη σχέση, αν πράγματι δεν έχεις ΧΑΣΣ, τα πράγματα ελέγχονται εύκολα. Ξεκινάμε από την εξής βάση:
Όπως είναι φυσικό, μόλις φορέσεις τη μάσκα, το ποσοστό του οξυγόνου που εισπνέεις μειώνεται. Έτσι, τα δύο πρώτα λεπτά, μέχρι να προσαρμοστεί ο οργανισμός στις νέες συνθήκες εισπνοής, αναπόφευκτα θα έχεις δύσπνοια. Μετά, για κάποιο μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα θα έχεις προσαρμοστεί και δεν θα έχεις πρόβλημα.
Ξεκίνα, τεστάροντας αυτό τον ισχυρισμό. Κάθισε κάπου άνετα έχοντας μαζί σου ένα χρονόμετρο. Φόρεσε τη μάσκα και κοίτα το χρονόμετρο. Μόλις αντιληφθείς ότι η αναπνοή σου έχει προσαρμοστεί στη μάσκα, σημείωσε κάπου το χρόνο, χωρίς να σταματήσεις το χρονόμετρο.
Ξεκίνα να κάνεις ό,τι έχεις να κάνεις μέσα στο σπίτι, φορώντας πάντα τη μάσκα. Συνέχισε να τη φοράς, μέχρι να νιώσεις δυσφορία. Βγάλε τη μάσκα και σταμάτα το χρονόμετρο. Τι έχεις καταφέρεις μέχρι τώρα; Έμαθες δύο σημαντικά στοιχεία για σένα: Πρώτον ποιος είναι ο χρόνος προσαρμογής σου στη μάσκα. Δηλαδή, πόσος χρόνος μεσολαβεί από την ώρα που φοράς τη μάσκα, μέχρι να επανέλθει η αναπνοή σου σε κανονικά επίπεδα. Ας υποθέσουμε ότι ό χρόνος αυτός είναι 2’λεπτά και 20΄΄δευτερόλεπτα.
Το δεύτερο που έμαθες είναι ο χρόνος ανοχής σου στη μάσκα. Ας υποθέσουμε ότι ο χρόνος αυτός είναι 23΄ λεπτά. Τώρα γνωρίζεις ότι, όταν θα πας στο σουπερμάρκετ, θέλεις 2’λεπτά και 20΄΄δευτερόλεπτα για να προσαρμοστείς. Φοράς λοιπόν τη μάσκα πριν μπεις και περιμένεις μέχρι να έρθει ο οργανισμός σου στα ίσα. Αφού μπεις, έχε υπόψη σου ότι σε 23’ λεπτά μπορεί να σε πιάσει δυσφορία. Για λόγους ασφαλείας κατέβασε το χρόνο στα 17’ (υπάρχουν ουρές στα ταμεία) και κανόνισε την πορεία σου. Βάλε προτεραιότητες και κινήσου μέσα στα χρονικά περιθώρια που διαθέτεις. Με αυτή την τακτική, αν ανήκεις στο 85% του πληθυσμού θα πάψεις ν’ αντιδράς σαν να είχες ΧΑΣΣ. Αν με αυτή τη μέθοδο δεν καταφέρεις να ελέγξεις τη συμπεριφορά σου, τότε μάλλον έχεις αυθεντική ΧΑΣΣ, οπότε σ’ αυτή την περίπτωση, κι εμείς οι ψυχολόγοι πώς θα ζήσουμε; Κλέφτες θα γίνουμε;
*Ph.D. Ψυχολόγος - Συγγραφέας
