της Αλεξάνδρας Παπαϊσιδώρου*
Εδώ και περίπου 90 χρόνια, το Εθνικό Θέατρο κατέχει ηγετικό ρόλο στα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας. Στη μακροχρόνια πορεία του, η λειτουργία του δεν διακόπηκε ούτε κάτω από τις αντιξοότερες συνθήκες, αφού συνέχισε να δίνει παραστάσεις ακόμη και στην Κατοχή και τη δικτατορία.
Φέτος, οι αντοχές του τέθηκαν σε δοκιμασία εξαιτίας μιας διπλής κρίσης. Από τη μία πλευρά, η πανδημία κατάφερε ένα σοβαρό πλήγμα στις ζωντανές τέχνες, από την άλλη αποκαλύψεις στο πλαίσιο της ελληνικής εκδοχής του κινήματος Me Too, έθεσαν το ΕΘ βαθιά στο μάτι του κυκλώνα.
Από την πρώτη στιγμή που ο Covid «χτύπησε την πόρτα» του ΕΘ, ο οργανισμός, η διοίκησή του, όλοι οι εργαζόμενοι, επέδειξαν υποδειγματική προσαρμοστικότητα αντιλαμβανόμενοι το ιστορικό μέγεθος της συγκυρίας. Χάρη, ίσως, στο ελληνικό πείσμα μας, το εξασκημένο να βρίσκει δημιουργικές λύσεις μέσα σε χαοτικές συνθήκες και χάρη στην επινοητικότητα που εγγενώς απαιτεί η τέχνη μας, το Εθνικό Θέατρο ήταν παρόν από την αρχή της πανδημίας με το ψηφιοποιημένο αρχείο του αλλά και με ολοκαίνουργιο ψηφιακό υλικό. Εν μέσω του αυστηρού απαγορευτικού, ο σχεδιασμός των επόμενων βημάτων μας περιλάμβανε όλα τα πιθανά σενάρια, από το μηδέν μέχρι το άπειρο, όλα έτοιμα να τεθούν σε εφαρμογή ανά πάσα στιγμή. Έτσι, το ΕΘ ήταν παρόν το καλοκαίρι του 2020, με τρεις περιοδεύουσες παραγωγές σε αρχαιολογικούς χώρους στο πλαίσιο πρωτοβουλίας του Υπουργείου Πολιτισμού, και με δύο παραστάσεις αρχαίου δράματος στο Φεστιβάλ Επιδαύρου και σε περιοδεία στην επαρχία· μία από αυτές παρουσιάστηκε διεθνώς σε live streaming, απευθείας από το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, σημειώνοντας τεράστια απήχηση. Η τολμηρή και καινοτόμα αυτή κίνηση κατέστησε το ΕΘ πρωταγωνιστή διεθνούς εμβέλειας.
Την ώρα που τα περισσότερα θέατρα στον κόσμο παρέμειναν κλειστά κατά τη χειμερινή σεζόν 2020/21, το ΕΘ ήταν παρόν, εκτελώντας ένα ρεπερτόριο 13 παραστάσεων χωρίς εκπτώσεις στα μέσα παραγωγής τους, τηρώντας, ωστόσο, όλα τα προβλεπόμενα μέτρα για τον περιορισμό της μετάδοσης του κορωνοϊού: αποστάσεις επί σκηνής, μάσκες κατά τις πρόβες, απολύμανση χώρων, κοστουμιών, φροντιστηριακών αντικειμένων, διενέργεια εβδομαδιαίων τεστ στο σύνολο των καλλιτεχνών και του προσωπικού σκηνής, ιχνηλάτηση κρουσμάτων…· ένα σαφέστατο πρωτόκολλο μας έδωσε την ελευθερία να λειτουργήσουμε όπως συνήθως – με μία, βέβαια, μεγάλη απουσία: αυτή του κοινού. Με εξαίρεση τις λίγες εβδομάδες του Οκτωβρίου, οπότε είχαμε την ευκαιρία να εκπαιδευτούμε στη λειτουργία των σκηνών μας με μειωμένη πληρότητα και με υγειονομικούς κανόνες στους χώρους υποδοχής, οι αίθουσες παρέμειναν κλειστές όλο τον χειμώνα και οι παραγωγές μας παραστάθηκαν ενώπιον ψηφιακού μόνο κοινού, ζωντανά όμως, απευθείας από τις σκηνές μας, με συγκινητική ανταπόκριση από τους απομακρυσμένους θεατές.
Τα μοναδικά αντανακλαστικά που είναι φανερό από τα παραπάνω ότι διαθέτει το ΕΘ, επιβεβαιώνουν τη θέση του ως του πλέον αξιόπιστου φορέα της θεατρικής τέχνης στη χώρα. Με την ιστορική δυναμική και το έμψυχο δυναμικό που διαθέτει, με την κατανόηση και αρωγή του εποπτεύοντα φορέα του, με την ορθή και ρεαλιστική διαχείριση, πέτυχε –παρά τα παγίως πενιχρά οικονομικά του–, το πανδημικό έτος 2020 να βρεθεί μπροστά από τα περισσότερα θέατρα στον κόσμο, να διατηρήσει όλες τις θέσεις εργασίας, να συντηρήσει τη μικροοικονομία γύρω του, να προσφέρει δουλειά σε εκατοντάδες καλλιτέχνες του θεάτρου, και –το πιο σημαντικό– να τους δώσει δημιουργική διέξοδο, να χαρίσει αφειδώς νόημα και ύλη στα οράματά τους. Με την επιλογή αυτή, όλοι στο ΕΘ βιώσαμε μια καθημερινότητα όσο γίνεται πλησιέστερα στη συνηθισμένη μας, και δεν λυγίσαμε μπρος στα πραγματικά και υπαρξιακά προβλήματα που επέφερε στην τέχνη μας η πανδημία.
Σαν η πρώτη κρίση να μην ήταν αρκετή, το ΕΘ δέχθηκε ένα ακόμη πλήγμα, με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του να παραιτείται στον απόηχο του κινήματος Me Too έπειτα από κατηγορίες εναντίον του. Εβδομάδες ολόκληρες το ΕΘ τρανταζόταν συθέμελα, έγινε το αντικείμενο μιας πολωτικής πολιτικής και κομματικής διαμάχης, λειτουργοί του μπήκαν στο στόχαστρο, ενώ στη σχετική συζήτηση συμμετείχαν και σπουδαστές της δραματικής σχολής του, νέοι άνθρωποι με ματαιωμένα όνειρα και ήδη απελπισμένοι από την ετήσια, πια, αναστολή των διά ζώσης μαθημάτων τους. Στοίχημα στάθηκε και η –εντός και εκτός– επικοινωνιακή διαχείριση μιας κατάστασης που δεν προκαλέσαμε ως οργανισμός, αλλά κληθήκαμε να θεραπεύσουμε.
Τα χρόνια προβλήματα που ήρθαν στην επιφάνεια χάρη στο κίνημα Me Too και οι πολλαπλοί προβληματισμοί που πυροδοτήθηκαν (αντιμετώπιση γυναικών και μειονοτήτων στον χώρο του θεάτρου, θέσπιση κωδίκων συμπεριφοράς, πολιτική ορθότητα στον καλλιτεχνικό λόγο, κ.π.ά.), έγινε αμέσως φανερό πως θα πρέπει να ανακλαστούν στη ρεπερτοριακή και εκπαιδευτική πολιτική του ΕΘ. Προς αυτή την κατεύθυνση εργαζόμαστε πια νυχθημερόν όλοι, έτσι ώστε το ΕΘ να είναι παρόν και την επόμενη μέρα!
Έρι Κύργια
Καλλιτεχνική Διευθύντρια
Εθνικού Θεάτρου
*Editor-at-large/ PhD cand. Cultural Diplomacy & international Relations
