του Γιάννη Τούντα*
Η πρόληψη περιλαμβάνει τρεις διακριτούς τομείς. Την πρωτογενή πρόληψη, για την καταπολέμηση των παραγόντων κινδύνου και την αύξηση της άμυνας του οργανισμού (διατροφή, κάπνισμα, κράνος, εμβολιασμοί, κ.ά.), η δευτερογενή πρόληψη, για τον προσυμπτωματικό έλεγχο προλήψιμων νόσων (μαστογραφία, pap test, κ.ά.) και την τριτογενή πρόληψη, για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων χρόνιων νοσημάτων.
Στην Ελλάδα, η πρόληψη είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένη στις επιλογές της Πολιτείας, στις πρακτικές των γιατρών και στη συνείδηση των πολιτών, παρά το ότι οι καρδιαγγειακές παθήσεις και οι καρκίνοι, που ευθύνονται για το 75% των θανάτων στη χώρα μας, είναι σε μεγάλο βαθμό προλήψιμα νοσήματα. Παραμένουμε πρωταθλητές στο κάπνισμα, έχουμε εγκαταλείψει τη μεσογειακή διατροφή, είμαστε από τους πιο παχύσαρκους λαούς της Ευρώπης και ασκούμαστε λιγότερο από τους περισσότερους Ευρωπαίους. Αλλά και στους εμβολιασμούς, την κρίσιμη αυτή περίοδο, παρουσιάζουμε από τα υψηλότερα ποσοστά άρνησης μεταξύ 16 ευρωπαϊκών χωρών.
Απογοητευτική είναι και η εικόνα στη διενέργεια των βασικών προληπτικών εξετάσεων. Από τις έρευνες υγείας Hellas Health, που διενεργούμε τακτικά από το 2006 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του ενήλικου πληθυσμού, διαπιστώνουμε μεταξύ άλλων πως κατά την προηγούμενη διετία από την εκάστοτε έρευνα, μία στις τέσσερις γυναίκες δεν είχε κάνει pap test, μία στις δύο γυναίκες άνω των 40 ετών δεν είχε κάνει μαστογραφία, και μόνο ένα στα δέκα άτομα άνω των 50 ετών είχε κάνει αιματολογική κοπράνων για έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Επίσης, άτομα από τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα διενεργούσαν τις προληπτικές εξετάσεις σε σημαντικά μικρότερα ποσοστά από τα άτομα στα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η εσφαλμένη εντύπωση πως ο προσυμπτωματικός έλεγχος πρέπει να διενεργείται σε ετήσια βάση, το γνωστό ως ετήσιο checkup, όταν οι περισσότερες εξετάσεις πρέπει να επαναλαμβάνονται κάθε 2-3 χρόνια, εφόσον δεν υπάρχουν παθολογικά ευρήματα.
Η αξία της πρόληψης γίνεται στην εποχή μας ακόμα πιο σημαντική χάρη στα πρόσφατα επιτεύγματα της διαγνωστικής. Εξετάσεις αίματος μπορούν να ανιχνεύουν περισσότερους από οκτώ διαφορετικούς καρκίνους, ενώ ο έλεγχος του γονιδιώματος μπορεί να εντοπίζει γονίδια που προδιαθέτουν σε ορισμένους καρκίνους (π.Χ. το γονίδιο BRCA για τον καρκίνο του μαστού). Στον τομέα της ηλεκτρονικής υγείας, η επικείμενη λειτουργία του δικτύου 5G, παρέχει νέες μεγάλες δυνατότητες για την ανάπτυξη της τηλεϊατρικής και για τη δημιουργία ενός «έξυπνου» οικοσυστήματος υγείας, διαμορφώνοντας όλο και περισσότερες εξ αποστάσεως παροχές πρόληψης τόσο στον τομέα της διάγνωσης όσο και στον τομέα της συμβουλευτικής. Βιοαισθητήρες σε φορητές συσκευές, ακόμα και σε ρολόγια, καταγράφουν και μεταδίδουν ζωτικές λειτουργίες (θερμοκρασία, καρδιακό ρυθμό, κ.ά.), και συμβουλές υγείας δίνονται με εφαρμογές και μηνύματα μέσω της κινητής τηλεφωνίας ή μέσω του Διαδικτύου είναι ήδη σε εφαρμογή.
Αξιοποιώντας τις νέες αυτές δυνατότητες, δημιουργήσαμε ένα καινοτόμο εξ αποστάσεως πρόγραμμα «Πρόληψη: Πνοή Ζωής», το οποίο αξιολογεί την υγεία των συμμετεχόντων και τους παράγοντες που την καθορίζουν, και παρέχει εξατομικευμένες οδηγίες πρωτογενούς πρόληψης και εξατομικευμένα πρωτόκολλα για τους εμβολιασμούς και για τη διενέργεια των προληπτικών εξετάσεων. Πρόσφατα ο ΕΔΟΕΑΠ αποφάσισε την παροχή του προγράμματος σε ασφαλισμένους και δικαιούχους του Ταμείου.
*ομότιμος καθηγητής Ιατρικής, ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
