της Αγγελικής Κορρέ
Τον τελευταίο αιώνα, ακαδημαϊκοί και επιχειρηματικοί ηγέτες διαμορφώνουν τις πρακτικές της σύγχρονης διοίκησης εταιρειών. Οι βασικές θεωρίες, αρχές και συμπεριφορές έχουν επιτρέψει στους managers να δημιουργήσουν εταιρείες, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό ήταν ιεραρχικές, μεμονωμένες και κάθετα ενοποιημένες. Ωστόσο, πλέον έχει αρχίσει να αναδύεται η άποψη ότι η τεχνολογία που αποτελεί το θεμέλιο για τα ψηφιακά νομίσματα, όπως το bitcoin -γνωστή ευρέως ως τεχνολογία blockchain- θα έχει βαθιές επιπτώσεις στην ίδια τη φύση των εταιρειών: στο πώς χρηματοδοτούνται και διοικούνται, πώς δημιουργούν αξία και πώς εκτελούν βασικές λειτουργίες όπως το marketing, τα λογιστικά και η παροχή κινήτρων στο ανθρώπινο δυναμικό τους. Σε πολλές περιπτώσεις το σχετικό λογισμικό θα εξαλείψει την ανάγκη για πολλές από τις διαχειριστικές λειτουργίες των επιχειρήσεων.
Ακούγεται υπερβολικό; Το Διαδίκτυο βελτίωσε σημαντικά τη ροή των δεδομένων τόσο εντός ενός οργανισμού όσο και μεταξύ των εταιρειών, ο αντίκτυπος ωστόσο στον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται το επιχειρείν είναι μάλλον περιορισμένος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Διαδίκτυο σχεδιάστηκε για να μεταφέρει πληροφορίες -όχι αξία- από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όταν κανείς στέλνει ένα έγγραφο, μία φωτογραφία ή ένα αρχείο ήχου, για παράδειγμα, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, δεν στέλνει το πρωτότυπο αλλά ένα αντίγραφο. Οποιοσδήποτε μπορεί να το αντιγράψει ή να το αλλάξει. Σε πολλές περιπτώσεις, είναι όχι μόνο νόμιμο αλλά και συμφέρον να μοιράζεται κανείς αντίγραφα. Αντιθέτως, αν κάποιος θέλει να επισπεύσει μία επιχειρηματική συναλλαγή, το να στείλει σε κάποιον άλλο μέσω email χρήματα δεν είναι επιλογή - και όχι μόνο επειδή η αντιγραφή χρημάτων είναι παράνομη, αλλά επίσης γιατί κανείς δεν μπορεί να είναι 100% σίγουρος ότι ο παραλήπτης είναι το πρόσωπο που λέει ότι είναι. Ως εκ τούτου χρησιμοποιούμε μεσάζοντες για να καθιερώσουμε την εμπιστοσύνη και να διατηρήσουμε την ακεραιότητα. Τράπεζες, κυβερνήσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας έχουν τη δυνατότητα να επιβεβαιώνουν ταυτότητες, ώστε να μπορούμε να μεταφέρουμε περιουσιακά στοιχεία – οι διαμεσολαβητές αυτοί διευθετούν τις συναλλαγές και τηρούν τα σχετικά αρχεία.
Ως επί το πλείστον, οι διαμεσολαβητές κάνουν επαρκώς τη δουλειά τους, με ελάχιστες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις. Μία ανησυχία είναι ότι χρησιμοποιούν διακομιστές (servers) που μπορεί να είναι ευάλωτοι σε κρασαρίσματα, απάτες και hacking. Μία άλλη είναι ότι συχνά χρεώνουν κάποια fees, όπως για παράδειγμα για να μεταφέρουν χρήματα στο εξωτερικό. Παρακολουθούν επίσης τη συμπεριφορά των πελατών, συλλέγουν δεδομένα ενώ μπορεί και να αποκλείουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων που δεν πληρούν τα κριτήρια για να έχουν τραπεζικό λογαριασμό. Και μερικές φορές κάνουν τρομερά λάθη, όπως φάνηκε με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Τι θα συνέβαινε όμως αν υπήρχε ένα διαδίκτυο αξίας (internet of value) όπου τα δύο μέρη μίας συναλλαγής θα μπορούσαν να αποθηκεύσουν και να ανταλλάξουν αξία χωρίς την ανάγκη για τους παραδοσιακούς διαμεσολαβητές; Με λίγα λόγια, αυτό είναι που προσφέρει η τεχνολογία blockchain. Η αξία δεν αποθηκεύεται σε ένα αρχείο κάπου, αλλά αντιπροσωπεύεται από συναλλαγές που καταγράφονται σε ένα παγκόσμιο υπολογιστικό φύλλο ή σε ένα ημερολόγιο, το οποίο αξιοποιεί τους πόρους ενός μεγάλου δικτύου peer- to peer για να επαληθεύει και να εγκρίνει τις συναλλαγές.
Ένα blockchain έχει πολλά πλεονεκτήματα. Πρώτον διανέμεται: λειτουργεί σε υπολογιστές που παρέχονται από εθελοντές σε όλο τον κόσμο, οπότε δεν υπάρχει μία κεντρική βάση δεδομένων που μπορεί να παραβιαστεί. Δεύτερον, είναι δημόσιο, κοινό: Οποιοσδήποτε μπορεί να το δει ανά πάσα στιγμή επειδή βρίσκεται στο δίκτυο. Και τρίτον, είναι κρυπτογραφημένο: χρησιμοποιεί κρυπτογράφηση βαρέως τύπου για τη
διατήρηση της ασφάλειας. Οι blockchain συναλλαγές επαληθεύονται συνεχώς, εκκαθαρίζονται και αποθηκεύονται από το δίκτυο σε ψηφιακά blocks, τα οποία συνδέονται με προηγούμενα blocks, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο μία αλυσίδα. Κάθε block πρέπει να αναφέρεται σε ένα προηγούμενο block, ώστε να θεωρείται έγκυρο. Αυτή η δομή σε μόνιμη βάση αξιολογεί και αποθηκεύει ανταλλαγές αξίας, εμποδίζοντας οποιονδήποτε να αλλάξει το λογιστικό βιβλίο. Για να «κλέψει» οτιδήποτε αξίας, ένας «κλέφτης» θα πρέπει να «ξαναγράψει» ολόκληρο το ιστορικό του στην αλυσίδα. Το συλλογικό συμφέρον διασφαλίζει την ασφάλεια και την αξιοπιστία του blockchain. Για αυτό ακριβώς το blockchain μπορεί να παράσχει έναν ισχυρό μηχανισμό για το «σπάσιμο» παραδοσιακών και κεντροποιημένων μοντέλων, όπως μία εταιρεία, σε κομμάτια (bits).
O ρόλος των εξόδων συναλλαγής
Σε ένα κλασικό, πια, άρθρο, που δημοσιεύτηκε το 1937 με τίτλο “The Nature of the Firm”, ο οικονομολόγος Ronald H. Coase, σημειώνει ότι υπάρχουν κόστη που συνδέονται με την οργάνωση της παραγωγής μέσω της ανοιχτής αγοράς αντί μέσω της εταιρείας – όπως είναι το κόστος της αναζήτησης των σχετικών τιμών και το κόστος της διαπραγμάτευσης πολλαπλών συμβολαίων. Ο Coase θεωρούσε ότι οι επιχειρήσεις μπορούσαν να επεκτείνονται εσωτερικά μέχρι το κόστος διεξαγωγής μίας επιπλέον συναλλαγής εντός του οργανισμού να καθίσταντο ίσο με το κόστος αξιοποίησης της ελεύθερης αγοράς. Σε ένα άρθρο του 1976, οι μελετητές Michael C. Jensen και William H. Meckling πρόσθεσαν μία ακόμα διάσταση, εισάγοντας την έννοια των “agency costs”, τα οποία είναι οι δαπάνες που σχετίζονται με την τάση των managers να λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες δεν είναι οι βέλτιστες από την πλευρά των ιδιοκτητών και των μετόχων. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου “Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin Is Changing Money, Business, and the World”, Don Tapscott και Alex Tapscott, αλλά και άλλους αναλυτές, το Internet θα μπορούσε να μειώσει τα συναλλακτικά κόστη, ώστε τα εταιρικά όρια να γίνουν περισσότερο ελαστικά και οι εταιρείες θα αναζητούσαν ταλέντα εκτός των δικών τους ορίων.
Όπως αποδείχτηκε και στην πράξη, οι δαπάνες μειώθηκαν περισσότερο από το αναμενόμενο και με τη σειρά τους μείωσαν τα εμπόδια εισόδου στην αγορά τόσο για νέες εταιρείες, όσο και για τις καθιερωμένες επιχειρήσεις που επιθυμούν να επεκταθούν σε παρακείμενες περιοχές. Βεβαίως, το Διαδίκτυο μείωσε το κόστος της αναζήτησης, ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωση, το cloud computing και εφαρμογές όπως τα Enterprise Resource Planning μείωσαν τα κόστη συντονισμού. Σε γενικές γραμμές, οι νέες αυτές δυνατότητες επέτρεψαν στις εταιρείες να αναθέτουν σε εξωτερικούς συνεργάτες κάποιες λειτουργίες, να προωθούν την καινοτομία και να εξαλείψουν τους μεσαίους managers και άλλους διαμεσολαβητές, απελευθερώνοντας έτσι τις εταιρείες από πολλές διαδικασίες και διαχειριστικές λειτουργίες.
Διοικώντας με το blockchain
Ειδικοί αναλυτές εκτιμούν ότι το blockchain θα μετασχηματίσει τον τρόπο που οι επιχειρήσεις οργανώνονται και διοικούνται. Επιτρέπει στις εταιρείες να εξαλείψουν τις συναλλακτικές δαπάνες και να αξιοποιήσουν πόρους από «έξω» το ίδιο εύκολα όπως και τους εσωτερικούς πόρους. Η κάθετη ενοποίηση μπορεί να συνεχίσει να έχει νόημα σε κάποιες περιπτώσεις (όπως για παράδειγμα η παρασκευή ελεγχόμενων φαρμακευτικών ουσιών ή σε περιπτώσεις που οι εταιρείες διαθέτουν ισχυρότερες επιδόσεις σε ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα). Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι συγγραφείς του βιβλίου -όπως και άλλοι αναλυτές- εκτιμούν ότι τα δίκτυα που βασίζονται στο blockchain θα καταστούν καλύτερα για τη δημιουργία προϊόντων και υπηρεσιών και την παροχή αξίας στους εμπλεκόμενους.
Human Resources και Procurement:
Το blockchain θα επιτρέψει στους οργανισμούς που απαιτούν εξειδικευμένο ταλέντο και ικανότητες να έχουν πρόσβαση σε καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με δυνητικούς συνεργάτες από ότι πολλές παραδοσιακές μέθοδοι προσφέρουν. Με τη συγκατάθεση του δυνητικού εργαζομένου, ένας εργοδότης θα έχει πρόσβαση σε ένα σύνολο πληροφοριών, οι οποίες θα είναι σίγουρα αξιόπιστες καθώς έχουν ανέβει, αποθηκευτεί και διαχειριστεί σε μία εξαιρετικά ασφαλή και διανεμητέα βάση δεδομένων.
Οικονομικά και λογιστικά:
Οι πληροφορίες σχετικά με την οικονομική ευημερία μίας εταιρείας αλλάζουν συνέχεια. Μία αναζήτηση στο διαδίκτυο για τα οικονομικά δεδομένα μίας εταιρείας γίνεται σε δύο διαστάσεις: οριζόντια (σε όλο το δίκτυο) και κάθετα (εντός συγκεκριμένων ιστοσελίδων). Οι πληροφορίες που θα βρει κανείς μπορεί να είναι παρωχημένες ή ανακριβείς με πολλούς τρόπους. Σε ένα blockchain, όμως, υπάρχει και μία τρίτη διάσταση, αυτής της ακολουθίας. Με αυτό τον τρόπο, εκτός από τη δυνατότητα να αποκτήσει κανείς την ιστορική εικόνα της εταιρείας από τη στιγμή που ενσωματώθηκε στο δίκτυο, μπορεί να δει και τι συνέβη τα τελευταία λεπτά. Η δυνατότητα αναζήτησης του πλήρους ιστορικού της αξίας μίας εταιρείας θα έχει σοβαρές επιπτώσεις σε επίπεδο διαφάνειας, καθώς φέρνει στην επιφάνεια συναλλαγές εκτός βιβλίων και κρυφούς λογαριασμούς.
Πωλήσεις και marketing:
Ακριβώς όπως ένα blockchain παρέχει ένα τρόπο πρόσβασης σε πληροφορία για δυνητικούς συνεργάτες και παρόχους, θα μπορεί επίσης να παρέχει πληροφορίες σχετικά με ανθρώπους ή επιχειρήσεις που είναι δυνητικοί πελάτες. Τα μεμονωμένα άτομα θα έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν την πρόσβαση στα προσωπικά τους δεδομένα σε εικονικά «μαύρα κουτιά», τα οποία θα περιορίζουν την ικανότητα μίας
εταιρείας να φτιάχνουν το προφίλ των πελατών εντοπίζοντας και συλλέγοντας πληροφορίες για τη συμπεριφορά τους online. Παρόλα αυτά, το blockchain θα επιτρέπει στις εταιρείες να συνδέονται με τους μεμονωμένους πελάτες σε μία peer to-peer με βάση.
Μπορεί αυτό να φαντάζει ότι απαιτεί μεγάλη προσπάθεια, αλλά μπορεί στην πραγματικότητα να αποτελέσει μία τεράστια ευκαιρία. Κάποιοι καταναλωτές μπορεί να προσφέρουν πρόσβαση στα δεδομένα τους με αντάλλαγμα κάποιο δώρο, ενώ άλλοι μπορεί να χρεώνουν κάποιο ποσό. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι εταιρείες θα είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση στο κοινό που στοχεύουν με μεγαλύτερη ακρίβεια. Επιπλέον, οι πωλητές δεν θα ανησυχούν για το κατά πόσο οι πελάτες είναι σε θέση να πληρώσουν. Με τη νέα πλατφόρμα, οι πωλητές δεν θα επιβαρύνονται με το κόστος δημιουργίας εμπιστοσύνης – και με αυτό τον τρόπο θα μπορούν να διευκολύνουν συναλλαγές που θα ήταν επικίνδυνες ή και ανέφικτες με άλλο τρόπο. Επιπλέον, τα blockchains θα εξαλείψουν το κόστος της αποθήκευσης δεδομένων και θα προστατεύουν τα δεδομένα άλλων ανθρώπων από πιθανές παραβιάσεις.
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθεί και σε ένα σημαντικό μειονέκτημα: Η δυνατότητα για ακριβείς αναζητήσεις θα οδηγεί σε ακριβή αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχουν πολύ λιγότερες «ευτυχείς συγκυρίες». Με το blockchain κανείς θα έχει ελάχιστες πιθανότητες να ανακαλύψει ανθρώπους και συνεργάτες που δεν ταιριάζουν στο προφίλ αναζητήσεως, οι οποίοι όμως μπορεί να είναι ανοιχτοί στην αλλαγή, πρόθυμοι να προσαρμοστούν και να μάθουν.
Συγκέντρωση κεφαλαίων:
Ειδικοί αναλυτές εκτιμούν ότι τα blockchains θα μετασχηματίσουν επίσης τη διαδικασία συγκέντρωσης χρημάτων. Το blockchain έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να αλλάξει τη φύση των επενδύσεων. Με βάση αυτή την προοπτική, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έχει επενδύσει στην Coinbasi Inc, μία πλατφόρμα ψηφιακού, νομισματικού πορτοφολιού με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Αντίστοιχα, το χρηματιστήριο Nasdaq επίσης πειραματίζεται με την τεχνολογία blockchain.
Ενοποιώντας τα κομμάτια
Με ποιο τρόπο, λοιπόν, το blockchain θα βοηθήσει τις εταιρείες να ξεπεράσουν τον ανταγωνισμό; Πώς μία εταιρεία θα το χρησιμοποιήσει για να ενοποιήσει τα διαφορετικά κομμάτια του; Η τεχνολογία blockchain παρέχει μία πλατφόρμα για να μπορούν οι άνθρωποι να συνεργάζονται με την επιμονή και τη σταθερότητα ενός οργανισμού, αλλά χωρίς την ανάλογη ιεραρχία. Ας πάρουμε το παράδειγμα μίας εταιρείας στη Νέα Υόρκη, της ConsenSys, η οποία αναπτύσσει αποκεντρικοποιημένες εφαρμογές λογισμικού και εργαλεία για τον τελικό χρήστη και η οποία λειτουργεί με βάση ένα blockchain. Ο ιδρυτής της περιγράφει τη δομή της εταιρείας ως μία διευθέτηση «κόμβου και ακτινών» αντί για ιεραρχική. Κάθε έργο λειτουργεί από μόνο του, με τους σημαντικότερους σε αυτό συντελεστές να κατέχουν μετοχές. Ως επί το πλείστον, οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να διαλέξουν πάνω σε τι θα εργαστούν.
Ο κεντρικός κόμβος (hub) παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης στις ακτίνες (spokes) με αντάλλαγμα ενός μεριδίου ιδιοκτησίας. Οι διάφορες σχέσεις και δικαιώματα κωδικοποιούνται σε έξυπνες συμβάσεις που συγκρατούν το σύνολο ενωμένο.
