του Αντώνη Μεταξά*
Ι. Εισαγωγικές επισημάνσεις
Η πορεία προς την επιτυχή ενεργειακή μετάβαση απαιτεί τη χάραξη συγκροτημένης στρατηγικής που θα αποσκοπεί στη βέλτιστη, οικονομικά αποδοτική, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη και ισορροπημένη χρήση ενεργειακών πόρων και υποδομών. Τούτο δε κρίνεται ως ιδιαιτέρως σημαντικό και σε συσχέτιση με το εγχώριο μείζον διακύβευμα της εν εξελίξει διαδικασίας απολιγνιτοποίησης της εγχώριας ηλεκτροπαραγωγής. Στο πλαίσιο αυτό, το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ – LNG) διαδραματίζει κομβικό ρόλο, μεταξύ άλλων και για τη σημαντική στόχευση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, της διαφοροποίησης των πηγών του αλλά και για την ενίσχυση δραστηριοτήτων στο σημαντικότατο τομέα της ναυτιλίας.
Παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης του COVID-19 σημειώθηκε, εν αντιθέσει με τα προηγούμενα έτη, ύφεση των εισαγωγών LNG εντός της ΕΕ ύψους περίπου 30%, τα ποσοστά συμμετοχής του αναμένεται να αυξηθούν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα ένεκα της αναγκαιότητας ταχείας κάλυψης του χάσματος προσφοράς-ζήτησης που έχει αρχίσει να επέρχεται στο πλαίσιο της δυναμικής διαδικασίας της ενεργειακής μετάβασης. Ενδεικτικά, έως το 2025, η ΕΕ αναμένεται να καλύπτει σχεδόν το 15% της παγκόσμιας ζήτησης ΥΦΑ. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, η υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης αυτονοήτως θα επηρεάσει και επανατοποθετήσει τις προοπτικές ζήτησης του ΥΦΑ και του Φυσικού Αερίου (ΦΑ) εν γένει. Προς τούτο συνηγορούν η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η πρόσφατη υιοθέτηση του ευρωπαϊκού πακέτου «Fit for 55», στο πλαίσιο των οποίων εντάσσεται και η στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου, μεταξύ άλλων, στον τομέα της ενέργειας.
Σε κάθε περίπτωση, το ΥΦΑ, ως έχον μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, δύναται να αξιοποιηθεί προσωρινά προς την κατεύθυνση του περιορισμού των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Το ως άνω σε συνδυασμό με τη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση στην Ευρώπη έχει συμβάλει στην αύξηση του επιπέδου των αποθεμάτων στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης ΥΦΑ σε κάποιες περιοχές της ΕΕ, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, παρέχοντας νέες ευκαιρίες δραστηριοποίησης στην αγορά φυσικού αερίου, αλλά και νέες προκλήσεις για τη λειτουργία της.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι υφιστάμενοι Τερματικοί Σταθμοί Εισαγωγής ΥΦΑ καλούνται να προσαρμοσθούν στις ανάγκες των συνεχώς αυξανόμενων αιτημάτων για εισαγωγή, αποθήκευση και επαναεριοποίηση φορτίων ΥΦΑ. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να προ-καλούνται συνθήκες συμφόρησης (congestion) στους εν λόγω σταθμούς. To γεγονός αυτό οδηγεί στην ανάγκη διασφάλισης μεγαλύτερης ευελιξίας και διαφάνειας ως προς τη μεταχείριση των συμμετεχόντων στην αγορά ΥΦΑ από πλευράς των Διαχειριστών των εγκαταστάσεων. Εξάλλου, πολλοί από τους υφιστάμενους Τερματικούς Σταθμούς επαναεριοποίησης έχουν ξεκινήσει να παρέχουν επιπλέον υπηρεσίες (όπως μεταφόρτωση από πλοίο σε πλοίο, εφοδιασμό πλοίων με καύ-σιμο κ.α.), ενώ όσοι αναπτύσσονται προσανατολίζονται εξαρχής στην προσφορά ευρέος πλέγμα-τος υπηρεσιών. Προς επίρρωση τούτου, δέον όπως αναφερθεί το πρόγραμμα POSEIDON MED, το οποίο συνιστά το πρώτο πανευρωπαϊκό έργο που στοχεύει στην καθιέρωση του ΥΦΑ ως κύριου καυσίμου της ναυτιλίας.
Τούτων δοθέντων, το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, ενωσιακό και εθνικό, βρίσκεται αντιμέτωπο με την αναγκαιότητα προσαρμογής του στις ως άνω διαρκώς εξελισσόμενες συνθήκες, με γνώμονα την τήρηση των ενωσιακών επιταγών για την ισότιμη, με όρους διαφάνειας και χωρίς διακρίσεις, πρόσβαση στις υπηρεσίες ΥΦΑ.
ΙΙ. Το Ενωσιακό Ρυθμιστικό Πλαίσιο
Στο νομικορυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για την αγορά φυσικού αερίου δεν υφίσταται ειδικό κανονιστικό κείμενο αποκλειστικώς για το ΥΦΑ. Ωστόσο, η Οδηγία 2009/73/ΕΚ «Σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου», ρητά περιλαμβάνει στο πεδίο εφαρμογής της τις σχετικές με το ΥΦΑ δραστηριότητες, ενώ ο Κανονισμός (ΕΚ) 715/2009 «Σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου» περιέχει διατάξεις σχετικά με την πρόσβαση τρίτων μερών, τους μηχανισμούς καταμερισμού δυναμικότητας και τις διαδικασίες διαχείρισης συμφόρησης και τις απαιτήσεις διαφάνειας για εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου και ΥΦΑ, ενώ ορίζει ότι οι υποχρεώσεις του Διαχειριστή για τήρηση αρχείων και διευκόλυνση της ελεύθερης εμπορίας των δικαιωμάτων δυναμικότητας με διαφάνεια και χωρίς διακρίσεις ισχύουν και για τις εγκαταστάσεις ΥΦΑ.
Η Οδηγία 2009/73/ΕΚ και ο Κανονισμός (ΕΚ) 715/2009 καταλείπουν περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στους Διαχειριστές των Τερματικών Σταθμών ΥΦΑ όσον αφορά στους εφαρμοζόμενους μηχανισμούς και διαδικασίες καταμερισμού της δυναμικότητας και διαχείρισης της συμφόρησης, καθώς και ως προς το ύψος της επιβάρυνσης στο πλαίσιο της εφαρμογής της αρχής «Use it or Lose it». Περαιτέρω, με τον Κανονισμό (ΕΕ) 1227/2011 «Για την ακεραιότητα και τη διαφάνεια στη χονδρεμπορική αγορά ενέργειας» (Κανονισμός «REMIT») και τον Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 1348/2014, καθιερώνεται η υποχρέωση των συμμετεχόντων στην ως άνω αγορά για καταχώρηση δεδομένων, γνωστοποίηση και υποβολή σχετικών εκθέσεων και αναφορών. Εντούτοις, εξαιτίας εριζομένων ζητημάτων ως προς το ακριβές κανονιστικό εύρος των ανωτέρω υποχρεώσεων, στα τέλη του 2018 ο ACER επεσήμανε ότι το επόμενο απαραίτητο βήμα είναι η κατάλληλη προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, με σκοπό τη διευκόλυνση της αξιοποίησης των παραπάνω στοιχείων από τους συμμετέχοντες στην ευρωπαϊκή αγορά του ΥΦΑ. Προς αυτήν την κατεύθυνση, το καλοκαίρι του 2021 ολοκληρώθηκε η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης που εκκίνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο τη διερεύνηση της ανάγκης αναθεώρησης του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου για το ΦΑ, περιλαμβανομένου του ΥΦΑ.
III. Το εθνικό ρυθμιστικό πλαίσιο για το LNG στην Ελλάδα – Ο Τερματικός Σταθμός της Ρεβυθούσας και η κατασκευή νέου Τερματικού Σταθμού FSRU στην Αλεξανδρούπολη
Η Ελλάδα διαθέτει επί του παρόντος έναν Τερματικό Σταθμό εισαγωγής ΥΦΑ στη Ρεβυθούσα, του οποίου Διαχειριστής είναι ο ΔΕΣΦΑ. Οι όροι πρόσβασης στον εν λόγω τερματικό σταθμό θεσπίζονται στον Κώδικα Διαχείρισης του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (Ε-ΣΦΑ). Ο Κώδικας ρυθμίζει τα ζητήματα σχετικά με την παροχή της βασικής υπηρεσίας ΥΦΑ, η οποία περιλαμβάνει την εκφόρτωση, την αποθήκευση και επαναεριοποίηση του ΥΦΑ και την επακόλουθη έγχυσή του στο σύστημα μεταφοράς.
Προκειμένου να κάνει χρήση των υπηρεσιών του Τερματικού Σταθμού, ο χρήστης πρέπει να υποβάλει Αίτηση Παροχής Βασικής Υπηρεσίας ΥΦΑ για τη σύναψη Σύμβασης Χρήσης Εγκα-τάστασης ΥΦΑ με τον Διαχειριστή του τερματικού σταθμού. Σύμφωνα με τα οριζόμενα στον
Κώδικα, ο Διαχειριστής, στη βάση των αιτήσεων που λαμβάνει και των κριτηρίων που θέτει ο Κώδικας, προβαίνει σε προγραμματισμό της δραστηριότητας του Τερματικού Σταθμού.
Προσφάτως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε, βάσει των κανόνων της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις, ελληνικό μέτρο στήριξης ύψους 166,7 εκατ. ευρώ για την κατασκευή νέου Τερματικού Σταθμού ΥΦΑ στην Αλεξανδρούπολη, ο οποίος θα περιλαμβάνει υπεράκτια πλωτή μονάδα αποθήκευσης και επαναεριοποίησης (FSRU) καθώς και σύστημα υποθαλάσσιου και χερσαίου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου που θα συνδέει την FSRU με το ΕΣΦΑ. Το έργο θα συμβάλει στην ασφάλεια και τη διαφοροποίηση των πηγών ενεργειακού εφοδιασμού στην Ελλάδα και γενικότερα στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, χωρίς να στρεβλώνει αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό. Το εν λόγω έργο, του οποίου φορέας υλοποίησης και εκμετάλλευσης έχει οριστεί η Gastrade SA, θα αποτελέσει νέα δυνητική πηγή ενέργειας προς σύνδεση στον αγωγό διασύνδεσης Ελλάδας και Βουλγαρίας (IGB). Δέον όπως σημειωθεί ότι ένεκα των στρατηγικών στοχεύσεών του, το έργο έχει συμπεριληφθεί στους καταλόγους των ευρωπαϊκών έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCI) στον τομέα της ενέργειας.
ΙV. Κανονιστικές Προκλήσεις
Ως προελέχθη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει επανειλημμένα ότι η εισαγωγή ΥΦΑ είναι απαραίτητη για την επίτευξη της διαφοροποίησης των πηγών ενεργειακού εφοδιασμού για τα κράτη μέλη. Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση του ΥΦΑ συνιστά σημαντική συμβολή στην προσπάθεια της Ένωσης να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει στα πλαίσια των πολιτικών της για την αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας αλλά και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, στους οποίους βεβαίως περιλαμβάνεται και η απεξάρτηση από τον λιγνίτη. Εξάλλου, πέρα από μέσο για την απεξάρτηση από τον λιγνίτη και ενισχυτικός παράγοντας για την ασφάλεια εφοδιασμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το ΥΦΑ συνιστά σημαντικό πεδίο ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας και ανταγωνισμού για την ευρωπαϊκή αγορά ΦΑ. Στο πλαίσιο αυτό, η πρόσφατη έγκριση της χρηματοδοτικής ενίσχυσης του νέου τερματικού σταθμού στην Αλεξανδρούπολη αναμένεται να δώσει ώθηση τόσο στην εγχώρια όσο και στην ευρύτερη περιφερειακή αγορά.
Ενόψει των ανωτέρω, είναι απαραίτητος ο ενεργός διασυνοριακός συντονισμός μεταξύ των Διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς και των ρυθμιστικών αρχών για την προώθηση και περαιτέρω διευκόλυνση των διασυνοριακών συναλλαγών και την πρόσβαση στις εγκαταστάσεις ΥΦΑ όλων των χρηστών με όρους διαφάνειας και χωρίς διακρίσεις, προς τον σκοπό αυτόν δε καθίσταται αναγκαίο να καθορισθούν κοινοί στόχοι, διαδικασίες, αλλά και εναρμονισμένα ποιοτικά πρότυπα στην ΕΕ.
*Αν. Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διευθύνων εταίρος της Δικηγορικής εταιρείας «Μεταξάς & Συνεργάτες» και Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ενεργειακής Ρύθμισης
**πρώτη δημοσίευση: www.ot.gr
