των Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Μιχάλη Δούμπου και Μαριάννας Εσκαντάρ*
Οι κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις (ΚΥΕ) γνώρισαν ραγδαία ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία, αντικατοπτρίζοντας την αύξηση της ευαισθητοποίησης των επενδυτών σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά και θέματα διακυβέρνησης (ESG).
Έχουν προταθεί διάφοροι ορισμοί της ΚΥΕ. Στα παρακάτω άρθρα υπάρχουν διάφορες προσπάθειες προσδιορισμού της έννοιας της ΚΥΕ.
1. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, Υπεύθυνη επιχείρηση με βάση τα κριτήρια ESG, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 23/11/2020.
2. Κ. Ζοπουνίδης, Α. Γαλαριώτης, Μ. Εσκαντάρ, ESG Investing, Ναυτεμπορική, Τετάρτη 03/02/2021.
3. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, Κλασική επένδυση και κοινωνικά υπεύθυνη επένδυση: κριτήρια εκτίμησης, Ναυτεμπορική, Κυριακή 18/04/2021.
Στο άρθρο αυτό γίνεται μια προσπάθεια εξεύρεσης μιας μεθοδολογικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ΚΥΕ. Προτείνεται η πολυκριτήρια υποστήριξη αποφάσεων ως μια δυνητικά ενδιαφέρουσα μεθοδολογία που θα βοηθήσει στον ορισμό και την αξιολόγηση της ΚΥΕ (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Μ. Εσκαντάρ, Α. Λιαδάκη, Πολλαπλά κριτήρια για την αξιολόγηση επενδύσεων ESG, Ναυτεμπορική, Πέμπτη 01/07/2021).
Η εφαρμογή πολυκριτήριας υποστήριξης αποφάσεων στη χρηματοοικονομική επιστήμη δεν είναι νέα.
1. R. E. Steuer and P. Na (2003) Multiple criteria decision making combined with finance: A categorized bibliographic study, European Journal of Operational Research, 150 (3), 496-515.
2. C. Zopounidis and M. Doumpos (2002) Multi-Criteria decision aid in financial decision making: Methodologies and literature review, Journal of Multicriteria Decision Analysis, 11 (4-5), 167-186.
3. J. Spronk, R. E. Steuer and C. Zopounidis (2016) Multicriteria decision aid/analysis in finance, Multiple Criteria Decision Analysis, S. Greco, M. Ehrgott, J. Rui Figueira, (Eds), Springer, vol. 2, 1015-1069.
Καθώς η ΚΥΕ γίνεται πιο δημοφιλής, αυτό δίνει κίνητρο σε επενδυτικά ιδρύματα να επισημαίνουν τα αμοιβαία κεφάλαιά τους ως κοινωνικά υπεύθυνα, αν και αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Το πλαίσιο της πολυκριτήριας υποστήριξης αποφάσεων (ΠΥΑ) μπορεί και πάλι να βοηθήσει στη δημιουργία ενός εργαλείου για την ταξινόμηση των ΚΥΕ με βάση μια ευρεία αξιολόγηση ποικίλων κοινωνικά υπεύθυνων κριτηρίων.
Πολυκριτήρια Υποστήριξη Αποφάσεων (ΠΥΑ)
Η ΠΥΑ, ένα προηγμένο πεδίο της επιχειρησιακής έρευνας, έχει γνωρίσει τα τελευταία σαράντα χρόνια σημαντική ανάπτυξη. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από τον αυξανόμενο αριθμό δημοσιεύσεων σε περιοδικά, όσο και από τις πολυάριθμες παρουσιάσεις στο θέμα αυτό σε διεθνή συνέδρια. Η ΠΥΑ στοχεύει, όπως υποδεικνύεται από τον τίτλο της, να παρέχει στον αποφασίζοντα εργαλεία που του επιτρέπουν να προχωρήσει στην επίλυση ενός προβλήματος απόφασης όπου πολλαπλές απόψεις, συνήθως αντικρουόμενες, πρέπει να ληφθούν υπόψη. Δεδομένων των διαφορετικών διαστάσεων της έννοιας της ΚΥΕ, η ΠΥΑ είναι επίσης σχετική με τη βαθμολόγηση και την ταξινόμηση κεφαλαίων ΚΥΕ.
Μέσα σε ένα πλαίσιο πολλαπλών κριτηρίων, τα προβλήματα λήψης αποφάσεων υλοποιούνται με το ακόλουθο παράδειγμα: ο υπεύθυνος λήψης αποφάσεων εξετάζει μια σειρά εναλλακτικών λύσεων και επιδιώκει να πάρει μια «βέλτιστη» απόφαση λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παράγοντες που σχετίζονται με την ανάλυση. Δεδομένου ότι αυτοί οι παράγοντες οδηγούν συνήθως σε αντικρουόμενα αποτελέσματα και συμπεράσματα η «βέλτιστη» απόφαση δεν είναι πραγματικά βέλτιστη στην παραδοσιακή προοπτική βελτιστοποίησης. Αντίθετα είναι μια ικανοποιητική απόφαση που δεν κυριαρχείται, δηλαδή μια απόφαση που είναι σύμφωνη με το σύστημα αξιών των φορέων λήψης αποφάσεων και δεν κυριαρχείται από άλλες πιθανές αποφάσεις. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο πλαίσιο αυτό μπορούν να εκφραστούν με διαφορετικές μορφές, οι οποίες αναφέρονται ως προβληματικές (βλ. Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυκριτήρια υποστήριξη αποφάσεων σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, Εκδ. Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2021). Προβληματική α: επιλογή μιας εναλλακτικής λύσης. Προβληματική β: ταξινόμηση των εναλλακτικών σε ομοιογενείς ομάδες που ορίζονται με σειρά προτίμησης. Προβληματική γ: κατάταξη των εναλλακτικών από την καλύτερη στη χειρότερη. Προβληματική δ: περιγραφή των εναλλακτικών και των συνεπειών τους.
Η επιλογή ενός επενδυτικού έργου είναι ένα τυπικό παράδειγμα λήψης χρηματοοικονομικών αποφάσεων όπου η προβληματική είναι α. Η ταξινόμηση των αμοιβαίων κεφαλαίων σύμφωνα με τις κοινωνικές τους επιδόσεις είναι ένα παράδειγμα προβληματικής β. Η συγκριτική αξιολόγηση και κατάταξη των μετοχών σύμφωνα με τις χρηματοοικονομικές και χρηματιστηριακές τους επιδόσεις είναι ένα παράδειγμα προβληματικής γ, ενώ η περιγραφή των χρηματοοικονομικών χαρακτηριστικών ενός συνόλου επιχειρήσεων είναι ένα καλό παράδειγμα προβληματικής δ.
Σε όλες τις περιπτώσεις η σύνθεση των κριτηρίων πραγματοποιείται έτσι ώστε να σέβονται την πολιτική κρίσης του υπεύθυνου λήψης αποφάσεων. Για να διασφαλιστεί ότι αυτός ο στόχος επιτυγχάνεται, ορισμένες πληροφορίες του προτιμησιακού συστήματος του υπεύθυνου λήψης αποφάσεων πρέπει να καθοριστούν, όπως τα βάρη των κριτηρίων (στάθμιση).
Η απαιτούμενη προτιμησιακή πληροφορία μπορεί να καθοριστεί είτε μέσω άμεσων διαδικασιών στις οποίες ο αναλυτής αποφάσεων την εξάγει απευθείας από τον υπεύθυνο λήψης αποφάσεων, είτε μέσω έμμεσων διαδικασιών στις οποίες ο υπεύθυνος αποφάσεων παρέχει παραδείγματα των καταστάσεων απόφασης που αντιμετωπίζει και ο αναλυτής τα επεξεργάζεται για να καθορίσει τις απαιτούμενες προτιμησιακές παραμέτρους που είναι πιο συμβατές με τις συνολικές αξιολογήσεις του υπεύθυνου αποφάσεων. Η τελευταία αυτή προσέγγιση ονομάζεται αναλυτική – συνθετική (preference disaggregation).
Οι Pardalos, Siskos and Zopounidis, Advances in multicriteria analysis, Springer, 1995, προτείνουν τέσσερις κατηγορίες μεθόδων ΠΥΑ:
– Πολυκριτήριος μαθηματικός προγραμματισμός,
– Θεωρία πολυκριτήριας χρησιμότητας / αξίας,
– Προσέγγιση σχέσεων υπεροχής,
– Αναλυτική – συνθετική προσέγγιση.
Παραδείγματα στο πλαίσιο των ΚΥΕ
Δείκτης κοινωνικής επίδοσης
Χρησιμοποιώντας το πλαίσιο της ΠΥΑ, μπορεί να δημιουργηθεί ένας δείκτης κοινωνικής επίδοσης για αμοιβαία κεφάλαια. Αντί για τη χρήση μιας διοχοτομικής ταξινόμησης, ένας δείκτης θα καθιστούσε δυνατή τη διάκριση μεταξύ αμοιβαίων κεφαλαίων με βάση την κοινωνική επίδοσή τους με συνεχή τρόπο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε με μια φυσική βαθμολογία κοινωνικής επίδοσης ή με την κατανομή αμοιβαίων κεφαλαίων σε διαφορετικές κατηγορίες με βάση την κοινωνική τους επίδοση (προβληματική β). Και οι δύο επιλογές μπορούν να επιτευχθούν χρησιμοποιώντας μεθόδους ΠΥΑ. Ο δείκτης κοινωνικής επίδοσης θα επέτρεπε στους μελετητές να έχουν καλύτερη εκτίμηση της σχέσης μεταξύ της κοινωνικής δομής και των εταιρικών χρηματοοικονομικών επιδόσεων. Οι ρυθμιστικές αρχές θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το δείκτη για να χορηγήσουν καλύτερα πιστοποιητικά βιωσιμότητας στα αμοιβαία κεφάλαια που επιτυγχάνουν βέλτιστες επιδόσεις στα κριτήρια ESG. Κατά την ανάπτυξη του δείκτη, είναι απαραίτητο να καθοριστεί μια συνεπής ομάδα κριτηρίων για την αξιολόγηση του περιεχομένου της κοινωνικής ευθύνης ενός αμοιβαίου κεφαλαίου, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις των διαφόρων συμμετεχόντων. Αυτό το σύνολο κριτηρίων πρέπει να είναι κατανοητό και όσο πιο συμπαγές γίνεται. Η υπόθεση της ανεξαρτησίας των προτιμήσεων πρέπει να ικανοποιηθεί.
Ο δείκτης κοινωνικών επιδόσεων αυξάνει τη διαφάνεια των προϊόντων καθώς προσαρμόζει τη σύγκριση διαφορετικών αμοιβαίων κεφαλαίων σε σχέση με την επίδοσή τους στα κριτήρια ESG.
Συμπερασματικά, οι ΚΥΕ έχουν πλέον ωριμάσει και δεν μπορούν πλέον να αγνοηθούν από την επενδυτική κοινότητα. Παρόλα αυτά, η συζήτηση για την υπεραπόδοση ή τη χαμηλή απόδοση των αμοιβαίων κεφαλαίων ΚΥΕ σε σχέση με τα συμβατικά κεφάλια εξακολουθεί να είναι ασαφής. Οι υποστηρικτές των ΚΥΕ επισημαίνουν την αξία του κοινωνικού ελέγχου, οι δε πολέμιοι τηρούν τη σύγχρονη θεωρία χαροφυλακίου που δηλώνει ότι πρόσθετοι περιορισμοί στο επενδυτικό περιβάλλον δεν μπορούν ενδεχομένως να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του χαρτοφυλακίου.
Δεδομένης αυτής της συζήτησης, επισημαίνεται ότι η ΠΥΑ θεωρείται το ιδανικό θεωρητικό εργαλείο που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε μελλοντική έρευνα για την ανάπτυξη κατάλληλων λύσεων (βλ. Άρθρο μας, Πολλαπλά κριτήρια για την αξιολόγηση επενδύσεων ESG, Ναυτεμπορική, Πέμπτη 01/07/2021).
*Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France και Καθηγητής, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης και Υποψήφια Δρ, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
