Το κλίμα σε «κατάσταση ανάγκης»

του Χρίστου Αλεξόπουλου* 

Το Ευρωκοινοβούλιο με πρόσφατη απόφαση του (τέλη Νοεμβρίου 2019) κήρυξε το κλίμα σε «κατάσταση ανάγκης». Στην διαδικασία της ψηφοφορίας 429 ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ, 225 κατά και 19 απείχαν. Βέβαια αυτή η απόφαση έχει συμβολικό χαρακτήρα, διότι τις πολιτικές αποφάσεις τις παίρνουν οι εθνικές κυβερνήσεις και η σύνοδος των ηγετών των κρατών-μελών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ακόμη ένα «ανολοκλήρωτο» μόρφωμα.

Παράλληλα από τις 2.12.2019 και για ένα 10ήμερο στην Μαδρίτη πραγματοποιείται η Διάσκεψη για το Κλίμα στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Μέχρι τώρα έχουν γίνει αρκετές διασκέψεις για το κλίμα και έχουν υπογραφεί συμφωνίες από την παγκόσμια κοινότητα (Συμφωνία για το Κλίμα, Παρίσι, 2015).

Το ζητούμενο όμως είναι, εάν οι αποφάσεις υλοποιούνται και είναι αποτελεσματικές, ώστε να αποφευχθούν οι καταστροφικές επιπτώσεις τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το οικοσύστημα. Δυστυχώς τα στοιχεία, που καταγράφονται, δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Δεν φαίνεται να συνειδητοποιείται περισσότερο από το πολιτικό σύστημα και λιγότερο από τις κοινωνίες, ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για καθυστερήσεις.

Σύμφωνα με το περιβαλλοντικό πρόγραμμα (Unep) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για να επιτευχθεί ο στόχος του περιορισμού της ανόδου της θερμοκρασίας μόνο κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή («Συμφωνία για το Κλίμα» στο Παρίσι, 2015), πρέπει να μειωθεί δραστικά η εκπομπή αερίων.

Εάν ο πληθυσμός της γης συνεχίζει να ζει όπως τώρα, τότε στο τέλος του 21ου αιώνα η θερμοκρασία θα ανέβει από 3,4 έως 3,9 βαθμούς Κελσίου. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι για το 78% των εκπομπών αερίων υπεύθυνες είναι οι χώρες του G20. Επτά μάλιστα από αυτές δεν έχουν πάρει μέτρα.

Σύμφωνα δε με την ετήσια έκθεση για την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου του World Meteorological Organisation («Greenhouse gas concentrations in atmosphere reach yet another high», 25.11.2019) η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα αυξήθηκε τον τελευταίο χρόνο από 405,5 ppm σε 407,8 ppm.

Επίσης το μεθάνιο, το οποίο είναι καταστροφικό για το κλίμα, αυξήθηκε και είναι τώρα 259% περισσότερο από την προβιομηχανική εποχή.

Για την διαμόρφωση ολοκληρωμένης εικόνας για τις παρενέργειες της κλιματικής αλλαγής σε μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού έχει ενδιαφέρον η έκθεση «Forced from Home», την οποία δημοσίευσε η οργάνωση Oxfam με αφορμή την Διάσκεψη για το Κλίμα στην Μαδρίτη (2.12.2019 έως 13.12.2019).

Σύμφωνα με την έκθεση κάθε χρόνο αναγκάζονται 20 εκατομ. άνθρωποι να αλλάζουν τόπο διαμονής μέσα στην χώρα τους λόγω φυσικών καταστροφών (π.χ. πλημμύρες, πυρκαγιές σε δάση, κυκλώνες).

Αυτή η πραγματικότητα προκαλεί στους πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση μεγάλη ανησυχία. Σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος Bertelsmann το 40% των 12.100 ερωτηθέντων ευρωπαίων πολιτών θεωρεί, ότι το πιο σημαντικό θέμα στις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρέπει να είναι η προστασία του κλίματος. Το δεύτερο θέμα είναι είναι οι θέσεις εργασίας (34%) και ακολουθεί η κοινωνική ασφάλεια (23%).

Αυτό το εύρημα σε σχέση με την ευαισθητοποίηση ενός σημαντικού τμήματος των κοινωνιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία του κλίματος δεν σημαίνει, ότι ταυτοχρόνως συνειδητοποιείται το εύρος και το βάθος των αλλαγών, που συνεπάγεται η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων τους στην καθημερινότητα του μεμονωμένου πολίτη και στην προσωπική του ζωή.

Τα μέτρα θα αλλάξουν τις συνθήκες ζωής στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών, από την εργασία και την απασχόληση μέχρι τον τρόπο μετακίνησης των πολιτών. Θα διαφοροποιηθούν όχι μόνο τα ποσοτικά αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωής των ανθρώπων και αυτό για τους πολίτες των ανεπτυγμένων κοινωνιών, όπως είναι οι ευρωπαϊκές, θα είναι ιδιαιτέρως δύσκολο και επώδυνο πολιτικά.

Μπορεί να διαμορφώνονται κοινωνικά κινήματα για την προστασία του κλίματος (π.χ. Fridays for Future, Extinction Rebellion) και να αναπτύσσεται δυναμική ιδιαιτέρως στη νέα γενιά, η οποία θα βιώσει με έντονο τρόπο την υποβάθμιση της ζωής της λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αν δεν ληφθούν αποφασιστικά μέτρα, όμως αυτή η κοινωνική δυναμική δεν έχει αποκτήσει ακόμη πολιτικά χαρακτηριστικά και τα αιτήματα κινούνται στο ηθικό επίπεδο και στον γενικευμένο και εξιδανικευτικό λόγο.

Αυτή η στάση βέβαια θα αλλάξει στο μέτρο, που δεν αντιμετωπίζεται η κλιματική αλλαγή με την λήψη άμεσων μέτρων, διότι τα χρονικά περιθώρια εξαντλούνται. Τα αιτήματα θα γίνουν πολύ πιο έντονα και ιδιαιτέρως η νέα γενιά θα ριζοσπαστικοποιηθεί, επειδή δεν έχει ενταχθεί ακόμη στις δομές του κοινωνικού συστήματος όπως οι γενιές, που προηγούνται. Αυτές θα βιώσουν τις επιπτώσεις των μέτρων άμεσα (ανεργία ή ποιοτική αλλαγή εργασίας, μετακίνηση με μαζικά μέσα μεταφοράς, η οποία μειώνει τον ατομικό ελεύθερο χρόνο κ.λ.π.) και αυτό θα τις οδηγήσει σε πιο συντηρητική στάση σε σχέση με το εύρος των μέτρων.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το πολιτικό σύστημα, το οποίο θα εισπράξει πολιτικό κόστος, αν κάνει βαθιές τομές στο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, όπως απαιτεί η άμεση αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Γι’ αυτό δεν λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα από τις κυβερνήσεις. Για παράδειγμα δεν προωθείται με την αναγκαία ταχύτητα η διακοπή της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας σε συνδυασμό με τον άμεσο προσανατολισμό στην αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Μπορεί στο Ευρωκοινοβούλιο να αποφασίζεται, ότι το κλίμα βρίσκεται σε «κατάσταση ανάγκης», όμως οι εθνικές κυβερνήσεις δεν κινούνται με την δέουσα ταχύτητα και την αναγκαία αποφασιστικότητα με στόχο την αντιστροφή της αυτοκτονικής πορείας της ανθρώπινης οντότητας.

Αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχίζεται στο διηνεκές και να υπογράφονται συμφωνίες για την προστασία του κλίματος, οι οποίες στην προβολή τους στο μέλλον καταγράφονται ως χαμένες ευκαιρίες, διότι δεν τηρούνται τα συμφωνηθέντα ή δεν είναι αποτελεσματικά.

Σίγουρα οι αποφάσεις είναι δύσκολες, διότι θα θίξουν το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και θα προκληθούν έντονες κοινωνικές αναταράξεις, επειδή οι πολίτες δεν είναι ενημερωμένοι και δεν μπορούν να «δουν» τον εαυτό τους σε μη «ορατές» και επώδυνες για αυτούς συνθήκες, οι οποίες θα διαμορφωθούν σε βάθος χρόνου, εάν δεν ληφθούν μέτρα για την προστασία του κλίματος.

Η ευθύνη όμως για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος είναι μεγάλη και πρέπει να αναληφθεί τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τους πολίτες.

*ερευνητής Κοινωνιολόγος
**πρώτη δημοσίευση: http: metarithmisi.liberal.gr