Ο ΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Με αφορμή την δίκη και την σχετική απολογία του πάλαι ποτε ισχυρού άνδρα του ΠΑΣΟΚ και του ελληνικού σοσιαλισμού κ. Άκη Τσοχατζόπουλου, απεφάσισε στην διάρκεια της θερινής ανάπαυλας να ασχοληθώ με έναν άγνωστο στην Ελλάδα Βρεταννό γιατρό και φιλόσοφο, τον Μπερνάρ Μαντεβίλ. Η ανάγνωση πριν αρκετά χρόνια του βιβλίου του «Ο Μύθος των Μελισσών», που κυκλοφόρησε στις αρχές του 18ου αιώνα, με είχε εντυπωσιάσει γιατί ο συγγραφέας έφερνε στο προσκήνιο μία διάσταση της ζωής σε ένα μελίσσι, που στην εποχή της είχε χαρακτηριστεί προκλητική. Ούτε λίγο ούτε πολύ, υποστήριζε ότι η διαφθορά που επικρατεί στο «βασίλειο των μελισσών» είναι παράγοντας ευημερίας και δημιουργίας, γιατί στην ουσία αποτελεί μία μορφή ελευθερίας.

Αυτή την προσέγγιση της διαφθοράς συμμερίζονται στις μέρες μας ο Καναδός θεωρητικός του αναρχο-φιλελευθερισμού και οικονομολόγος καθηγητής Πιερ Λεμιέ και ο Γάλλος υφηγητής φιλοσοφίας Γκασπάρ Κενινγκ, συγγραφέας του βιβλίου «Οι διακριτικές αρετές της διαφθοράς» (εκδ. Grasset).

Ο Πιερ Λεμιέ, στο βιβλίο του «Ο αναρχοκαπιταλισμός» εξηγεί ότι η διαφθορά είναι ένα σημαντικό παράγωγο της εξουσίας και, όσο απόλυτη είναι η τελευταία, τόσο υψηλότερα είναι και τα επίπεδα της διαφθοράς. Τονίζει επίσης ότι φαινόμενα διαφθοράς αναπτύσσονται στις κοινωνίες των απαγορεύσεων, με χαρακτηριστική την περίοδο της ποτοαπαγορεύσεως στις ΗΠΑ. Υπό αυτές τις συνθήκες, η διαφθορά είναι επίσης μία μορφή άμυνας στις απαγορεύσεις. Κλασσική από την άποψη αυτή είναι η περίπτωση της απαγορεύσεως της διαφήμισης των καπνικών προϊόντων και της υπερφορολογήσεώς τους. Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι το λαθρεμπόριο τσιγάρων τα είκοσι τελευταία χρόνια έχει πολλαπλασιασθεί επί 10 και σήμερα είναι σημαντικός τροφοδότης του οικονομικού εγκλήματος, αλλά και της διαφθοράς που κυριαρχεί σε πολλές τελωνειακές υπηρεσίες.

Από την άλλη πλευρά, για την ώρα δεν υπάρχει καμμία συγκριτική μελέτη που να αποδεικνύει ποιο είναι το ισοζύγιο ωφελειών από την αντικαπνιστική νομοθεσία και την άνοδο του οικονομικού εγκλήματος. Όπως, επίσης, καμμία έρευνα δεν μάς δείχνει ποια είναι η σχέση του οικονομικού εγκλήματος με την πολιτική εξουσία και σε ποιον βαθμό οι διάφορες απαγορεύσεις τροφοδοτούν τα επίπεδα διαφθοράς της τελευταίας.

Απαγορεύσεις οι οποίες, κατά τον Γκασπάρ Κένινγκ, έτσι κι αλλιώς από την αρχαιότητα έως σήμερα εξυπηρετούν πρωτίστως μικρές ή μεγάλες εξουσίες προς όφελος, δήθεν, του κοινού καλού. Στην βάση του σκεπτικού αυτού, ο Γάλλος υφηγητής φιλοσοφίας θέτει μία σειρά από ερωτήματα, τα οποία και τεκμηριώνει ιστορικά, για να κάνει μια σοβαρή υπόθεση εργασίας. Επισημαίνοντας ότι διάσημοι άνδρες, από τον ρήτορα Δημοσθένη στη αρχαία Αθήνα, τον Ταλεϋράνδο, τους σύγχρονους τριτοκοσμικούς δικτάτορες αλλά και επώνυμους πολιτικούς στην Δύση (Μπερλουσκόνι, κ.α.), υπήρξαν πρότυπα διαφθοράς, ο Γκ. Κένινγκ καταλήγει στην διαπίστωση ότι η καταπολέμηση της τελευταίας από «αδιάφθορους» τύπου Ροβεσπιέρου, αναπόφευκτα καταλήγει στην τρομοκρατία, αγρίας ή ηπίας μορφής.

«Μια αδιάφθορη εξουσία», γράφει ο Γκ. Κένινγκ, «είναι κενή περιεχομένου, αναποτελεσματική και αποκομμένη από τον κόσμο. Οι αδιάφθορες εξουσίες, αν υπάρχουν, δεν έχουν καμμία τύχη επιβίωσης γιατί αδυνατούν να ανοιχτούν στους άλλους, να συνθέσουν με τις διάφορες επιρροές, να δημιουργήσουν δίκτυα και να προχωρήσουν σε μικρές ή μεγάλες συναλλαγές … Ένας πλήρως αδιάφθορος πολιτικός –αν υπάρχει αυτό το είδος– δεν μπορεί παρά να είναι αδέξιος, χωρίς στηρίγματα κα αδύναμος μπροστά σε εξελίξεις που απαιτούν υψηλά επίπεδα εξωστρέφειας και διαπραγματευτικής ικανότητος … Και ας μην νομιστεί ότι η διαφθορά είναι το αποκλειστικό προνόμιο των ελίτ. Αντιθέτως, κατακλύζει την καθημερινότητά μας από την στιγμή που διαθέτουμε ελάχιστη εξουσία ή μία έστω και μηδαμινή αρμοδιότητα στην δημόσια ιεραρχία … Η εξουσία διαφθείρει όχι λόγω του εύθραυστου της ανθρώπινης υπάρξεως, αλλά λόγω της φύσεώς της …».

Αναφορικά με την φύση της διαφθοράς, διαφωτιστική είναι η προσέγγιση του Βρεταννού ιστορικού Λόρδου Άκτον, καθηγητή στο Καίμπριτζ τον 19ο αιώνα, ο οποίος σε άρθρο του στις 5 Απριλίου 1887 καταφέρεται βίαια κατά του αλάθητου του Πάπα, τονίζοντας ότι «όσο προχωράει κανείς στην ιεραρχία τόσο πιο ευάλωτος γίνεται στην διαφθορά, δεδομένου ότι η εξουσία ως εκ της φύσεώς της τείνει προς αυτήν. Έτσι, ο γνωστός για τις φιλελεύθερες ιδέες του λόρδος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η διαφθορά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εξουσίας, αλλά και ισχυρότατο εργαλείο προωθήσεως του προσωπικού συμφέροντος. Αυτό το προσωπικό συμφέρον, κατά τον Λόρδο Άκτον, είναι το ισχυρότερο κίνητρο δημιουργίας και δραστηριότητος και τελικά το μέγεθός του διαφοροποιεί και τους ανθρώπους μέσα σε μια κοινωνία.

Υπό αυτή την οπτική γωνία, οι περισσότεροι φιλελεύθεροι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η διαφθορά δεν καταπολεμάται με συνεχείς απαγορεύσεις και άνευ περιεχομένου ηθικολογίες, αλλά με την αναγνώριση του προσωπικού συμφέροντος ως παράγοντα οικονομικής δραστηριότητος και κοινωνικής ισορροπίας. Οι ίδιοι υπογραμμίζουν επίσης ότι, όσο ο διεθνής κρατισμός θα είναι κυρίαρχος, η καταπολέμηση της διαφθοράς θα αποτελεί «κακόγουστο αστείο».

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι την περίοδο της εντυπωσιακής διεθνούς οικονομικής αναπτύξεως την περίοδο 1998-2007, ο υπολογιζόμενος τζίρος του διεθνούς οικονομικού εγκλήματος πέρα, από τα 500 δισεκατομμύρια δολλάρια, στα 1,6 τρισεκατομμύρια. Την ίδια περίοδο, κατά την Παγκόσμια Τράπεζα, η διαφθορά «κτύπησε κόκκινο» στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες, με αποτέλεσμα σήμερα να υπολογίζεται ότι αντιπροσωπεύει το 20% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος.

Ερώτημα: Μπορεί η κατάσταση αυτή να ανατραπεί με νομοθετικά διατάγματα και πολιτικές ηθικολογίες; Απάντηση: Ας παραμείνουμε ρεαλιστές!