Μία ταξική ανάλυση υπέρ του μνημονίου

Το βιβλίο του Γρηγόρη Παπανίκου για την οικονομική κρίση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, γιατί συγκρούεται ολομέτωπα με παγιωμένες αντιλήψεις που κυριαρχούν στην ελληνική κοινωνία.

 

Η πιο σημαντική άποψη, που ασπάζεται το σύνολο σχεδόν της κοινής γνώμης, είναι ότι η προσφυγή στο μνημόνιο είναι υπεύθυνη για την καθίζηση της ελληνικής οικονομίας και την συνεπακόλουθη μείωση του μέσου βιοτικού επιπέδου.

Ακόμη περισσότερο δε, ότι πρέπει να απαλλαγούμε από τα μνημόνια το γρηγορότερο δυνατόν. Ο Γ.Π. δείχνει πειστικά ότι οι αντιλήψεις αυτές δεν αντέχουν σε μία σοβαρή κριτική και οφείλονται μάλλον σε άγνοια και προκατάληψη.

Κυρίως, όμως, πιστεύω ότι οφείλονται στην προπαγάνδα που εκπορεύεται από τα κόμματα όλου σχεδόν του πολιτικού φάσματος. 

Αυτή η κομματική πρακτική έχει μία απλή εξήγηση. Είναι δοκιμασμένη και συχνά επιτυχής η τακτική να φωνάζει ο κλέφτης όχι μόνο για να φοβηθεί ο νοικοκύρης, αλλά και για να κατηγορήσει κάποιον άλλο. 

Επιπλέον, είναι κανόνας στην ελληνική πολιτική σκηνή –όπου το μόνο που μετρά είναι το κυνήγι των ψήφων– να κολακεύεις τους εν δυνάμει ψηφοφόρους. Και ασφαλώς να μην τους αποδίδεις ευθύνη για ο,τιδήποτε δυσάρεστο συμβαίνει.

Έτσι, η καθολική κατακραυγή κατά των μνημονίων που επιβάλλονται από τους ξένους πιστωτές μας και οι οποίοι, ως ξένοι, αποτελούν ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο, γίνεται εύκολα κατανοητή. 

Με αυτό τον τρόπο αποκρύπτεται αποτελεσματικά η ανευθυνότητα της πολιτικής τάξης και των κομμάτων, καθώς και η ανωριμότητα των ψηφοφόρων τους, που είναι οι βασικοί υπαίτιοι της οικονομικής κρίσης.

Ο ψηφοφόρος στον οποίο κυρίως απευθύνεται ο Γ.Π. είναι αυτός της αριστεράς που πιστεύει στην ιδιαίτερη αξία της ταξικής ανάλυσης. 

Για να προκαλέσει την προσοχή των αριστερών, που θα έπρεπε να υποστηρίζουν το συμφέρον των λιγότερο προνομιούχων και πραγματικά εργατικών τάξεων, το έργο του έχει τον υπότιτλο «Μία ταξική ανάλυση υπέρ των μνημονίων».

Όμως, όπως ο ίδιος ξεκαθαρίζει, η θέση υπέρ των μνημονίων είναι η σωστή για την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της. Μόνον όποιο κοινωνικό μόρφωμα φιλοδοξεί να ζει παρασιτικά, ή όποια άτομα επιδιώκουν να κερδοσκοπήσουν σε βάρος της ελληνικής κοινωνίας, έχουν αντικειμενικά συμφέρον να καταργηθούν τα μνημόνια.

Ποια είναι τα κύρια στοιχεία της επιχειρηματολογίας του Γ.Π.; Κατ’ αρχάς, επισημαίνει ότι η ουσία της οικονομικής κρίσης ήταν τα δύο ελλείμματα – στο εξωτερικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στον κρατικό προϋπολογισμό – και ο κύριος στόχος των μνημονίων ήταν η εξάλειψη αυτών των ελλειμμάτων. 

Ο στόχος αυτός επετεύχθη και μάλιστα σε χρόνο συντομότερο από αυτόν που είχαν προγραμματίσει τα μνημόνια.Τα ελλείμματα προέρχονταν από δύο λόγους. Το πρώτο από το ότι η χώρα εισήγαγε πολύ περισσότερα απ’ όσα εξήγαγε και, το δεύτερο, από το ότι το ελληνικό Δημόσιο ήταν αχόρταγο και συνέχεια δανειζόταν. 

Έτσι, το χρέος διπλασιάστηκε – από 161 δισεκατομμύρια το 1999 στα 322 δισεκατομμύρια το 2010. Πού πήγαιναν τα δανεικά; Λίγο περισσότερα από τα μισά της αύξησης του χρέους πήγαν στην πληρωμή των τόκων για το συσσωρευμένο χρέος. Και τα υπόλοιπα; 

Η αύξηση σε αυτή την περίοδο στις πραγματικές αμοιβές και συντάξεις των εργαζομένων στο Δημόσιο ξεπερνά σημαντικά τα υπόλοιπα δανεικά. Εξηγείται εύκολα, λοιπόν, πού πήγαν τα λεφτά. Η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού από την αύξηση μισθών και συντάξεων –που, πρέπει να σημειωθεί, ήταν για πολλά χρόνια σε σαφώς υψηλότερα επίπεδα από τις αντίστοιχες απολαβές στον ιδιωτικό τομέα– φθάνει για να εξηγήσει πώς φαγώθηκαν τα δανεικά. 

Δεν χρειάζεται καν να συνυπολογισθούν η σπατάλη και κακοδιαχείριση του Δημοσίου, καθώς και η αποτυχία του να εξαλείψει την φοροδιαφυγή, που προφανώς αύξαναν το έλλειμμα και την ανάγκη του για περισσότερα δανεικά. Παρότι δεν μπορεί σοβαρά να αμφισβητηθεί η επιτυχία των μνημονίων στην εξάλειψη των δύο ελλειμμάτων, είναι διαδεδομένη η άποψη ότι κατέστρεψαν την οικονομία και έφεραν φτώχεια. 

Μερικοί, μάλιστα, συγκρίνουν την δυστυχία και την πείνα που έφεραν τα μνημόνια με την τραγωδία της γερμανικής Κατοχής. Αυτές οι απόψεις δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα είναι ότι τα εισοδήματα το 2013, που ήταν η χειρότερη χρονιά της κρίσης, ήταν τα υψηλότερα από οποιαδήποτε χρονιά μέχρι και το 2000. 

Το ΑΕΠ του 2013 ήταν 181,73 δισεκατομμύρια ευρώ και ξεπερνούσε αυτό του 2000, που με 177,36 δισεκατομμύρια (σε σταθερές τιμές του 2013) αποτελούσε το υψηλότερο μέχρι τότε ΑΕΠ στην ιστορία της Ελλάδας. Αλλά και το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ του 2013 (με 16.096 ευρώ) ξεπερνούσε το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ του 20ου αιώνα (15.599 ευρώ το 1999).

Μήπως, όμως, τα μνημόνια έφεραν φτώχεια και δυστυχία επειδή αύξησαν την εισοδηματική ανισότητα και έπληξαν έτσι ιδιαίτερα τους φτωχότερους Έλληνες; Η μόνη εμπεριστατωμένη μελέτη γι αυτό το θέμα δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Τα μνημόνια μείωσαν συνολικά τις ανισότητες. 

Η επίδραση των μνημονίων στην κατανομή του εισοδήματος ήταν προοδευτική, που σημαίνει ότι το ποσοστό μείωσης ήταν μικρότερο για τα χαμηλότερα εισοδήματα και μεγαλύτερο για τα υψηλότερα. 

Οι πλουσιότεροι, δηλαδή, δεν πλήρωσαν απλώς περισσότερα σε αναλογική βάση αλλά απώλεσαν μεγαλύτερο ποσοστό των εισοδημάτων τους απ’ ό,τι ο φτωχότεροι. 

Αξίζει δε να αναφερθεί ότι, από τις εννέα ευρωπαϊκές χώρες που δανείστηκαν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και γνώρισαν μνημόνια, η ανισότητα μειώθηκε και η κατανομή του εισοδήματος βελτιώθηκε περισσότερο απ’ όλες στην Ελλάδα.

Δεδομένου ότι η Ελλάδα σε παγκόσμια κλίμακα απέχει πολύ από το να θεωρείται φτωχή χώρα και οι απόψεις για πρωτόγνωρη φτώχεια και δυστυχία δεν απηχούν την πραγματικότητα, πώς εξηγείται η λυσσαλέα πολεμική κατά των μνημονίων;

Η έντονη αντίδραση προέρχεται από τις παρασιτικές τάξεις (ή, καλύτερα, κοινωνικά στρώματα) που τρέφονται από το κράτος και οι οποίες διαπερνούν όλο το πλάτος της ελληνικής κοινωνίας και εκπροσωπούνται από όλο σχεδόν το φάσμα των πολιτικών κομμάτων.

Ως προς το εισόδημα και τον πλούτο, τα παρασιτικά κοινωνικά στρώματα μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερεις τάξεις. Στις μικροαστικές (που συμπεριλαμβάνουν την πλειονότητα των αγροτών και τους μικρο-ιδιοκτήτες γης), τις μεσαίες (που συμπεριλαμβάνουν την πλειονότητα των δημοσίων υπαλλήλων), τις ανώτερες (που απαρτίζονται κυρίως από επαγγελματίες, όπως είναι γιατροί, μηχανικοί και δικηγόροι) και την άρχουσα τάξη (που είναι κυρίως βιομήχανοι, εφοπλιστές και τραπεζίτες). 

Παρά τις μεταξύ τους διαφορές σε πλούτο και κομματικές προτιμήσεις, τα παρασιτικά στρώματα έχουν ένα κοινό γνώρισμα –είναι, κατά βάση και σε μεγάλο βαθμό, κρατικοδίαιτα ή αντλούν την εισοδηματική τους ικανότητα και ευρωστία από το κράτος. 

Οι οικονομικές απολαβές όλων αυτών, που μπορεί να ξεπερνούν τα δύο εκατομμύρια (δηλαδή περίπου το 40% του εργατικού δυναμικού), αποστερούν σημαντικούς οικονομικούς πόρους και μειώνουν όχι μόνον το βιοτικό επίπεδο αλλά και την περιουσία των μη παρασιτικών και λιγότερο προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων.

Η έχθρα τους προς τα μνημόνια πηγάζει από το ότι τα μνημόνια βλάπτουν σοβαρά τα συμφέροντά τους. Τα μνημόνια έχουν δύο στόχους, που και οι δύο είναι ευεργετικοί για τα μη παρασιτικά στρώματα, όπως και για το κοινωνικό σύνολο, αλλά είναι ιδιαίτερα επιζήμιοι για το παρασιτικό σύνολο. 

Ο πρώτος στόχος, που σε μεγάλο βαθμό έχει επιτευχθεί, είναι να αποφύγει η ελληνική οικονομία το βαθύ τραύμα της άτακτης χρεωκοπίας και να καταφέρει να ζει μέσα στο πλαίσιο των παραγωγικών της δυνατοτήτων. 

Αυτό απαιτεί την εξάλειψη των κρατικών ελλειμμάτων, με αύξηση των κρατικών εσόδων και, κυρίως, μείωση των κρατικών δαπανών. Η αύξηση των κρατικών εσόδων προϋποθέτει την πάταξη της φοροδιαφυγής και αυτό πλήττει τα συμφέροντα των παρασιτικών στρωμάτων που ανήκουν στην μικροαστική, ανώτερη και άρχουσα τάξη. 

Η μείωση των κρατικών εξόδων πλήττει κυρίως τα συμφέροντα της μεσαίας τάξης, αλλά σε σημαντικό βαθμό και της μικροαστικής καθώς και της άρχουσας.Ο δεύτερος στόχος των μνημονίων είναι να εξυγιανθεί η ελληνική οικονομία και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά της, ώστε να τεθούν τα θεμέλια της υγιούς ανάπτυξης.

Αυτός ο στόχος είναι, προφανώς, όχι μόνον για να εξασφαλιστεί η αποπληρωμή των δανειστών μας αλλά και προς το συμφέρον της χώρας μας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του κρίσιμου στόχου, που έχει δυστυχώς καθυστερήσει, είναι η πραγματοποίηση ενός μεγάλου φάσματος διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. 

Αυτές εκτείνονται από βαθειές θεσμικές τομές για την αναμόρφωση της παιδείας και της δικαιοσύνης, καθώς και των πολιτικών κομμάτων και συνδικάτων, μέχρι την απελευθέρωση των επαγγελμάτων και των αγορών.

Στο επίκεντρο αυτών των μεταρρυθμίσεων βρίσκεται η ριζική βελτίωση της λειτουργίας του κράτους. Εξάλειψη της διαφθοράς, μείωση της γραφειοκρατίας, βελτίωση της αποτελεσματικότητας και αύξηση της παραγωγικότητας, με παράλληλη συγκράτηση των κρατικών δαπανών και περιορισμό της παρεμβατικότητας του κράτους, συγκροτούν το κύριο πλέγμα των απαιτούμενων αλλαγών. 

Οι αλλαγές αυτές στην κρατική λειτουργία, καθώς και στην παιδεία και την δικαιοσύνη, πλήττουν άμεσα τα συμφέροντα των παρασιτικών μεσαίων στρωμάτων του δημοσιοϋπαλληλικού χώρου. Πλήττουν, όμως, επίσης, τα συμφέροντα και των άλλων παρασιτικών στρωμάτων. 

Η απελευθέρωση των επαγγελμάτων είναι αντίθετη στα συμφέροντα των παρασιτικών στρωμάτων των ανώτερων τάξεων, ενώ η απελευθέρωση των αγορών, καθώς και η εξάλειψη της διαφθοράς, βλάπτουν τα συμφέροντα των παρασιτικών στρωμάτων των μικροαστικών τάξεων και της άρχουσας τάξης.

Είναι σαφές, επομένως, ότι τα μνημόνια δεν συμφέρουν το σύνολο των παρασιτικών στρωμάτων και αυτό εξηγεί την ένταση της πολεμικής που ασκούν ενάντια στα μνημόνια. 

Είναι χαρακτηριστικό της διαστρεβλωτικής προπαγάνδας που χρησιμοποιούν ότι έχουν πείσει μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης πως η καταστροφή της οικονομίας από τα μνημόνια έχει αναιρέσει κάθε όφελος από την ένταξη της χώρας στο ευρώ. 

Η πραγματικότητα είναι διαφορετική.Στα 14 χρόνια της περιόδου 2000-2013, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε αθροιστικά κοντά στα 500 ευρώ. Αντίθετα, στα 14 χρόνια της περιόδου 1980-1993 (που η ίδια προπαγάνδα παρουσιάζει συχνά ως μία χρυσή εποχή), το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε αθροιστικά μόνον 65 ευρώ. 

Ο βασικός λόγος που παραγνωρίζεται η οικονομική κρίση της δεύτερης περιόδου είναι γιατί αυτή η περίοδος ήταν πράγματι η χρυσή εποχή για τα παρασιτικά στρώματα. 

Ιδιαίτερα τα πιο πολυπληθή παρασιτικά στρώματα της μικροαστικής και μεσαίας τάξης, ενισχύθηκαν τότε σε μεγάλο βαθμό. Μάλιστα, η διαδικασία ενίσχυσης αυτών των παρασιτικών στρωμάτων ήταν πιθανότατα η κύρια αιτία της οικονομικής στασιμότητας αυτής της περιόδου. 

Το κεντρικό συμπέρασμα της παραπάνω ανάλυσης είναι ότι τα μνημόνια όχι μόνον δεν είναι καταστρεπτικά, αλλά, αντίθετα, ακριβώς επειδή στρέφονται ενάντια στα παρασιτικά στρώματα, είναι ευεργετικά για την ελληνική οικονομία. 

Η συνέχιση των μνημονίων είναι απολύτως απαραίτητη για την εξαφάνιση του παρασιτισμού και την εργατικοποίηση αυτών των κοινωνικών στρωμάτων. Επομένως, αν η αριστερά δεν είχε διαβρωθεί από τα στρώματα του παρασιτισμού και της προσοδοθηρίας, θα έπρεπε να παλεύει για πιο «σκληρά» μνημόνια, πάντα μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης.

Ο Γ.Π. τελειώνει το βιβλίο του σκιαγραφώντας ένα αριστερό πρόγραμμα για την ελληνική οικονομία. Η πρότασή του στοχεύει στην ανάπτυξη του καπιταλισμού σε υγιείς βάσεις, ώστε ο καπιταλισμός να αποδώσει το μέγιστο των δυνατοτήτων του. 

Για να καταστεί πραγματικά εφικτή η μετάβαση σε ένα μετακαπιταλιστικό στάδιο, πρέπει πρώτα να κτισθεί μία ισχυρή εξωστρεφής οικονομία με υψηλή παραγωγικότητα και μισθούς, καθώς και υψηλού επιπέδου υπηρεσίες παιδείας και κοινωνικής υγείας. 

Βασική προϋπόθεση προοδευτικών αλλαγών είναι η υγιής οικονομία με πραγματικά παραγωγικό εργατικό δυναμικό, που θα επιτρέπει την γενική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και την δημιουργία ενός σωστού κράτους πρόνοιας. 

Αντίθετα, η καταστροφή της οικονομίας και η φτωχοποίηση των μαζών, με την προσμονή επαναστατικής ανατροπής, οδηγεί κατά κανόνα σε ολοκληρωτικά και φασιστικά καθεστώτα. 

Αυτή η οπτική του Γ.Π. δεν είναι παρά επιστροφή στο κεντρικό ρεύμα της μαρξιστικής παράδοσης, όπως εκφραζόταν από τους EduardBernstein και KarlKautsky, πριν την βίαιη εκτροπή του από τον Λένιν και την μπολσεβίκικη επανάσταση. 

Το κεντρικό αυτό ρεύμα οδήγησε στην εδραίωση και ιστορικά επιτυχή πορεία της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής –ενώ, αντίθετα, η λενινιστική εκτροπή δεν δικαιώθηκε τελικά από την Ιστορία. 

Δυστυχώς, όμως, σε μεγάλο βαθμό, η ελληνική αριστερά εξακολουθεί να οραματίζεται την επαναστατική άμεση μετάβαση στην μετακαπιταλιστική κοινωνία και αντιμάχεται κάθε προσπάθεια βελτίωσης στην λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας.

Είναι, επομένως, απίθανο η πρόταση που σκιαγραφεί ο Γ.Π. να έχει απήχηση στην αριστερά και έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους σοσιαλδημοκράτες. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάπτυξη του υγιούς καπιταλισμού και στην καταπολέμηση του παρασιτισμού και της προσοδοθηρίας.

Οι βασικές μεταρρυθμίσεις που προτείνει είναι πραγματικά ρηξικέλευθες και αφορούν την λειτουργία του Δημοσίου, την φορολογική πολιτική, την πολιτική γης και την αδειοδότηση.

Περιληπτικά, είναι οι εξής: 

1) Οι μισθοί στον δημόσιο δεν θα ξεπερνούν τους αντίστοιχους στον ιδιωτικό τομέα. 

2) Το φορολογικό σύστημα θα απλοποιηθεί ριζικά, μέσω της κατάργησης όλων των έμμεσων και άμεσων φόρων και αντικατάστασής των με έναν προοδευτικό φόρο επί του πλούτου. 

3) Οι δημόσιες αγροτικές και τουριστικές εκτάσεις θα ξεπουληθούν ή και παραχωρηθούν δωρεάν για εκμετάλλευση, με στόχο την δημιουργία της μεγαλύτερης δυνατής υπεραξίας. 

4) Δημόσια γη θα παραχωρηθεί στους Έλληνες του εξωτερικού για να κτίσουν το σπίτι τους. 

5) Όλα τα κλειστά επαγγέλματα θα ανοίξουν και θα παταχθεί κάθε μορφή προσοδοθηρίας.