ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

του Γιώργου Ζαββού *

Το ουσιαστικό διακύβευμα των ευρωεκλογών είναι το μέλλον της Ευρώπης ως μιας ανοικτής κοινωνίας που μπορεί να εξελιχθεί σε ένα νέο πολιτειακό μόρφωμα ικανό να δώσει απάντηση σε υπερεθνικό επίπεδο στις αινιγματικές προκλήσεις που φέρνει η οικονομική κρίση και η παγκοσμιοποίηση. Μιας Ευρώπης που θα αποτελέσει τον αντίποδα των μονιστικών πολιτικών συστημάτων και του επικίνδυνου λαϊκισμού. 

Κατ’ αρχάς, οι προσεχείς ευρωεκλογές θα κρίνουν κατά πόσον οι ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις που θα αναλάβουν επικεφαλής των ευρωπαϊκών οργάνων –ιδίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο– θα είναι ικανές να ολοκληρώσουν ταχύτατα την τραπεζική ένωση, να προωθήσουν εγκαίρως την δημοσιονομική ένωση (κυρίως με την υιοθέτηση μιας μορφής ευρωομολόγων), να προωθήσουν πολιτικές ανάπτυξης και απασχόλησης (που σήμερα αποφασίζονται από τα κράτη μέλη) και να οδηγήσουν την Ευρώπη στην έξοδο από την κρίση. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η επιβίωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών σε αυτό το περιβάλλον αμείλικτου διεθνούς ανταγωνισμού εξαρτάται όχι από τα εθνικά κράτη, καθώς πλέον έχουν περιορισμένες δυνατότητες, αλλά κυρίως από την πορεία της ΕΕ.

Η Ευρώπη καλείται να εξισορροπήσει την επικίνδυνα διαταραγμένη σχέση μεταξύ δημοκρατίας και καπιταλισμού, οριοθετώντας ένα αυτόχρημα διεθνοποιημένο τραπεζικό σύστημα που παράγει ενδογενείς κρίσεις και ένα μοντέλο ανάπτυξης που διευρύνει τις ανισότητες δυναμιτίζοντας την κοινωνική συνοχή. Πριν από την κρίση, πολλά κρίσιμα θέματα –π.χ. οι συντάξεις και οι πολιτικές απασχόλησης– αποφασίζονταν κατά κύριο λόγο από τις εθνικές κυβερνήσεις. Αυτό άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, ιδίως στα κράτη μέλη που συμμετέχουν στο ευρώ και λαμβάνουν χρηματοδοτική βοήθεια από ευρωπαϊκούς και διεθνείς μηχανισμούς στήριξης.

Δεύτερον, σε αυτές τις ευρωεκλογές τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα θα εκλέξουν για πρώτη φορά απευθείας τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτές οι εκλογές θα δοκιμάσουν την αποφασιστικότητα και την αντοχή των πολιτικών κομμάτων και των ηγεσιών τους να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά με τις λαϊκίστικες, ξενοφοβικές, ρατσιστικές κινήσεις που αναπτύσσονται λόγω οικονομικής κρίσης –μιας κρίσης που θέτει με οξύ τρόπο το θέμα της κοινωνικής συνοχής και της ταυτότητας. Ο λαϊκισμός δίνει τις λάθος απαντήσεις στα πραγματικά προβλήματα, τρέφεται από ψευδείς παραδοχές, άστοχες αναλύσεις και κοινωνική πικρία, ενώ υπονομεύει συνειδητά τα απτά σημαντικά επιτεύγματα της Ευρώπης.

Τρίτον, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις που υπάρχουν στα περισσότερα κόμματα πρέπει να ανακτήσουν τον ζωτικό πολιτικό χώρο που τους αντιστοιχεί χωρίς να πάψουν να υποστηρίζουν φιλελεύθερες δημοκρατικές ιδέες. Θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τους όρους του πολιτικού ανταγωνισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, να προβάλουν τα επιτεύγματα της ΕΕ, να αναβαθμίσουν τον πολιτικό διάλογο –που μέχρι σήμερα είναι θύμα ενός μονοδιάστατου εθνικιστικού οικονομισμού– με συγκεκριμένες προτάσεις για την ΕΕ και το μέλλον της, να κομίσουν νέες ιδέες και ανθρώπους στον δημόσιο ευρωπαϊκό χώρο που διευρύνεται, να αντιστοιχίσουν τις πράξεις τους με τις προσδοκίες της κοινωνίας.

Τα πολιτικά κόμματα δεν θα πρέπει να υποκύψουν στις δυνάμεις εκείνες που φιλοδοξούν να διχάσουν την Ευρώπη και να γυρίσουν πίσω το ρολόϊ της Ιστορίας. Πρέπει να αναστρέψουν τον νέο κύκλο έξαρσης του εθνικισμού και του λαϊκισμού από ομάδες αδιάλλακτων, ξενοφοβικών, ανιστόρητων. Θα πρέπει να αντικρούσουν την απάθεια και να προσδώσουν νέο νόημα και ζωτικές προτάσεις στο ευρωπαϊκό σχέδιο (δέσμιο ακόμη στα απομεινάρια μιας βεστφαλιανής αντίληψης και στις πολιτικές εθνικής εσωστρέφειας), το οποίο δεν είναι μία μεσσιανική εφεύρεση αλλά το πιο ρεαλιστικό εγχείρημα της δημοκρατίας.

Σήμερα η Ευρώπη αποτελεί μία ημιτελή πολιτική ένωση, όπου τα κράτη και οι πολίτες εκπροσωπούνται στα ευρωπαϊκά όργανα και μέσω των ευρωεκλογών. Το ερώτημα είναι αν θέλουμε στην ΕΕ μία τεχνοκρατική εκτελεστική ομοσπονδιοποίηση, ή μία δημοκρατική Ομοσπονδία όπου η ενεργός συμμετοχή των πολιτών θα διαμορφώνει τα κρίσιμα θέματα που επηρεάζουν την ζωή τους.

* Πρώην ευρωβουλευτής, πρώτος πρεσβευτής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Σλοβακία