ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Ενώ η ελεύθερη οικονομία αναγνωρίζεται πλέον ως το μοναδικό οικονομικό σύστημα το οποίο μπορεί να παράγει πλούτο, όλο και πληθαίνουν οι εχθροί του συστήματος αυτού, ενώ οι φίλοι του σιωπούν. Το φαινόμενο αυτό είναι όντως παράξενο και γι αυτό αξίζει τον κόπο να το προσεγγίσει κανείς από τις διάφορες οπτικές γωνίες του.

Ευθύς εξ΄ αρχής, θα πρέπει να πούμε ότι η ελεύθερη οικονομία είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση. Αυτό προκύπτει από αναρίθμητες έρευνες και μελέτες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν για να εμβαθύνουν στην ανθρώπινη οικονομική συμπεριφορά. Όπως υποστηρίζει ο Αμερικανός οικονομολόγος και φιλόσοφος, Άλμπερτ Χίρσμαν, ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα παραγωγής, το οποίο, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο γνωστό ανθρώπινο σύστημα, μπορεί και μετατρέπει τον παραγόμενο πλούτο σε κεφάλαιο το οποίο αναπαράγεται, επανεπενδύεται, αποθησαυρίζεται, ακόμη και μετατρέπεται σε γνώση –τεχνική, τεχνολογική, επιστημονική. «Πρόκειται για κεφάλαιο το οποίο παράγεται από την οικονομία και το οποίο προστίθεται στο γενετικό και πνευματικό κεφάλαιο που ο άνθρωπος σχημάτισε στην διάρκεια δισεκατομμυρίων ίσως ετών», λέει ο Αλ. Χίρσμαν.

«Επί χιλιάδες αιώνες», προσθέτει, από την πλευρά του, ο Γάλλος ακαδημαϊκός και ιερέας Ρ. Μπρουκμπερζέ, «ο άνθρωπος συσσώρευε σιγά-σιγά αποθέματα, τεχνικές γνώσεις, επαγγελματική κατάρτιση, εργαλεία και όπλα για να μπορεί να παράγει αγαθά και ασφάλεια, πράγματα χρήσιμα για την επιβίωσή του. Ανέκαθεν ο άνθρωπος ήταν επιφορτισμένος με την παραγωγή της ίδιας του της μοίρας και, χάρη σε αυτόν τον εμπλουτισμό της μοίρας του, μετεβίβαζε την περιουσία του. Γι αυτό και οι βιολόγοι κάνουν λόγο για την γενετική περιουσία του ανθρώπου. Εξ΄ αυτού δε του λόγου, μερικοί από αυτούς υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός, δηλαδή αυτό το σύστημα κεφαλαιοποίησης, είναι έμφυτος στον άνθρωπο και δεν παύει συνεχώς να διευρύνει τις πνευματικές του δυνατότητες, αλλά και το διαλογικό του κεφάλαιο».

Υπό αυτή την έννοια, ο άνθρωπος πάντοτε αγωνίστηκε να αυξήσει την υλική, πνευματική και βιολογική του περιουσία, χρησιμοποιώντας τα πιο πρόσφορα για τον σκοπό αυτόν μέσα. Από την άποψη αυτή, κύριο χαρακτηριστικό του οικονομικού καπιταλισμού δεν είναι μόνον η ιδιοκτησία και η χρήση του κεφαλαίου, όπως ανοήτως πίστευε ο Καρλ Μάρξ, αλλά και η ελευθερία του οιουδήποτε να επενδύει αυτό το κεφάλαιο σε παραγωγικούς τομείς. Μία ιδιοκτησία η οποία δεν χρησιμοποιείται παραγωγικά, δεν αποτελεί ούτε κεφάλαιο, ούτε ζωντανή πραγματικότητα. Η παραγωγή είναι αυτή που ζωντανεύει την ύλη και τής δίνει την αξιοσύνη της γονιμότητας. Μιας γονιμότητας που μόνον αυτή, τελικώς, οδηγεί τον άνθρωπο στην απόλαυση.

Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι –ύστερα από πολλούς αιώνες πάλης του ανθρώπου με την φύση, που σκοπόν είχε την παραγωγή– ο καπιταλισμός υπήρξε το άθροισμα γνώσεων και εμπειριών το οποίο, τελικώς, οδήγησε σε ριζικές ανακατατάξεις στους τομείς της εργασίας, της παραγωγής και της χρήσεως της ανθρώπινης ευφυΐας.

«Τί ήταν το έδαφος της Βορείου Αμερικής πριν φθάσουν οι Ευρωπαίοι άποικοι», αναρωτιέται ο Ρ. Μπρουκμπερζέ. «Νομαδικοί πληθυσμοί ζούσαν εκεί ελεύθεροι, χάρη στο κυνήγι και την συλλογή καρπών, αλλά δεν είχαν φθάσει ούτε στο στάδιο της γεωργίας, ούτε σε αυτό της εξόρυξης υλικών τα οποία θα χρησιμοποιούνταν για βιομηχανική παραγωγή. Το ίδιο ισχύει και για τους νομαδικούς πληθυσμούς της Αραβίας. Χιλιάδες χρόνια πατούσαν σε ένα έδαφος με τεράστια αποθέματα πετρελαίου στο εσωτερικό του, τα οποία, ωστόσο, αγνοούσαν. Έτσι, δεν ανακάλυψαν πρώτοι τις ενεργειακές δυνατότητες του πετρελαίου, ούτε, βεβαίως, εκμεταλλεύτηκαν τα κοιτάσματα πάνω στα οποία πατούσαν. Το γεγονός, λοιπόν, ότι σήμερα θεωρούνται «ιδιοκτήτες» αυτών των κοιτασμάτων αποτελεί περισσότερο ιστορικό χωρατό, το οποίο σίγουρα δεν αλλάζει παρά επιφανειακά την ιστορική πραγματικότητα», καταλήγει.

Όμως, πέρα από ιδιοκτήτης γενετικού και πνευματικού κεφαλαίου, όπως λέει ο καθηγητής Φρανσουά Ζακόμπ, Νόμπελ Βιολογίας, ο άνθρωπος έχει και μιαν άλλη σπουδαία ιδιότητα: είναι προγραμματισμένος να καταλαβαίνει. Έτσι, μία απροσδιόριστη δύναμη που υπάρχει μέσα στον άνθρωπο τον σπρώχνει να εξερευνά το άγνωστο και το γεγονός αυτό έχει την δύναμη βιολογικού ενστίκτου. Έτσι, το ένστικτο της έρευνας οδηγεί προς την γνώση και την συσσώρευσή της κάθε φορά που αυτή γίνεται ιδιοκτησία μας.

Στο μέτρο, λοιπόν, που ο άνθρωπος είναι βιολογικά προγραμματισμένος να καταλαβαίνει και να συγκρατεί εκείνο που κατάλαβε, κεφαλαιοποιεί τις γνώσεις του και, μέσα από την οικονομική λειτουργία, προσπαθεί να τις μετατρέψει μεταξύ άλλων και σε υλικό πλούτο.

«Όταν το μωρό καταλαβαίνει σιγά-σιγά να χρησιμοποιεί το σώμα και τις αισθήσεις του», γράφει ο Ρ. Μπρουκμπερζέ στο βιβλίο του Καπιταλισμός (εκδ. Ροές), «κεφαλαιοποιεί τις εμπειρίες του. Κεφαλαιοποιεί όλο και περισσότερο υλικό. Κάθε μέρα και πιο πολύ. Όταν από μιμητισμό μαθαίνει την μητρική του γλώσσα, κεφαλαιοποιεί αυτή την γλώσσα, η οποία θα το βοηθήσει να καταλαβαίνει και να γίνεται κατανοητό. Η παιδική ηλικία, λοιπόν, είναι για τον άνθρωπο η περίοδος ενός αδηφάγου καπιταλισμού, θαυμαστά ενεργού και δραστήριου, εν όψει της παραγωγής που το ίδιο το ανθρώπινο πλάσμα θα πραγματοποιήσει στην ενηλικίωσή του. Η παιδική ηλικία εινια κατ΄ εξοχήν η ηλικία της κεφαλαιοποίησης βιολογικού και πνευματικού πλούτου, ο οποίος αργότερα χρησιμοποιείται για την επιβίωση, την ανάδειξη, την αυτοολοκλήρωση».

Ωστόσο, όλα αυτά τα προφανή ανετράπησαν από τον μεγαλύτερο θαυμαστή του καπιταλισμού, τον Κάρολο Μαρξ, ο οποίος αισθανόταν βαθειά αποστροφή για τον άνθρωπο. Στο θέμα αυτό, όμως, θα επανέλθουμε.