Η ΕΥΡΩΠΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΣΤΗΝ ΛΑΜΠΕΝΤΟΥΖΑ

του Μπερνάρ-Ανρύ Λεβύ*

Το πιο εντυπωσιακό και, κατά έναν τρόπο, το πιο φοβερό στην ατέρμονα τραγωδία της οποίας η Λαμπεντούζα έγινε το σύμβολο, είναι η αδιαφορία με την οποία την αντιμετωπίζουμε και την βιώνουμε εμείς, οι πολίτες της ευκατάστατης Ευρώπης.

Μπορεί οι ηγέτες των κρατών μας να την περιέλαβαν στην ατζέντα της τελευταίας Συνόδου στις Βρυξέλλες, αλλά όλοι μας ξέρουμε ότι προτεραιότητα έχει η «τραπεζική ένωση», το «τηλεπικοινωνιακό πακέτο», ή η υπόθεση των απολύτως σκανδαλωδών ανεξέλεγκτων υποκλοπών εκ μέρους των Αμερικανών συμμάχων τους.

Αλλά και η κοινή γνώμη των κρατών μελών δεν φαίνεται να κινητοποιείται ιδιαίτερα. Απλά κοιτάει χωρίς να βλέπει, λες και πρόκειται για άλλη μία φυσική καταστροφή, τα πτώματα που ανασύρονται από την θάλασσα σε αυτό που γίνεται σιγά-σιγά το μεγαλύτερο νεκροταφείο της Ευρώπης. Οι μεν, ξεμπερδεύουν λέγοντας πως χρειάζεται να βοηθήσουμε περισσότερο τα κράτη προέλευσης να ελέγχουν καλύτερα τα σύνορά τους. Οι δε, προσθέτουν πως χρειάζεται να στρατιωτικοποιήσουμε τις θάλασσές μας και να κηρύξουμε πόλεμο στους δουλεμπόρους, στους διακινητές –σε όλους όσοι εμπορεύονται την απόγνωση των γυναικών και των ανδρών που είναι έτοιμοι να διακινδυνεύσουν τα πάντα προκειμένου να ξεφύγουν από την κόλαση που κατάντησαν οι πατρίδες τους.
Υπάρχουν και εκείνοι που εύχονται (αλλά οι ευχές δεν τρώγονται…), απωθώντας στις ελληνικές καλένδες την αναζήτηση ρεαλιστικών λύσεων και μία ευτυχέστερη, λιγότερο άνιση, παγκοσμιοποίηση –και ενθαρρύνοντας τους μετανάστες να παραμείνουν αμετακίνητοι στις πατρίδες τους.

Αλλά το εντυπωσιακότερο είναι η αδιαφορία, η ελαφρότητα, ακόμα και ο λήθαργος των διανοιών και των συναισθημάτων που προκαλεί αυτό το ανεπανάληπτο –αν όχι ως προς την μορφή, σίγουρα ως προς την έκταση– δράμα. Την κορυφή αυτής της γενικευμένης βλακείας έφτασε εκείνος ο Γάλλος γερουσιαστής που δήλωσε πριν μερικές εβδομάδες ότι ο Λίβυος πρώην δικτάτορας Μουαμάρ Καντάφι είχε τουλάχιστον το προσόν να είναι καλός φύλακας των συνόρων του –λησμονώντας να σημειώσει ότι στην πραγματικότητα επρόκειτο περί ενός αριστοτέχνη των εκβιασμών, που άνοιγε και έκλεινε την βάνα των μεταναστών ανάλογα με τα λύτρα που η Ευρώπη αποδεχόταν, ή όχι, να τού καταβάλλει ως αναγνώριση των υπηρεσιών του…

Να παραδεχθώ πως δεν έχω ιδέα ούτε κι εγώ τί ακριβώς συγκεκριμένο θα ήταν δυνατόν να κάνουμε. Αλλά ας μού επιτραπεί να θυμίσω ορισμένες από τις απλές ιδέες που οφείλουμε να έχουμε στο μυαλό μας εκείνη την ημέρα –που ελπίζω ότι δεν θα αργήσει– που θα αποφασίσουμε να αντιμετωπίσουμε στα σοβαρά το πρόβλημα.

Πρώτο αξίωμα: Όσα συμβαίνουν στα ανοικτά της Λαμπεντούζα δεν παραβιάζουν μόνον τις στοιχειώδεις ανθρωπιστικές αρχές, αλλά και την νομιμότητα. Το δίκαιο της θάλασσας επιτάσσει να παρέχεται βοήθεια στους άνδρες και τις γυναίκες που, πριν από «λαθρομετανάστες» και «παράνομοι», είναι υποκείμενα, φορείς δικαιωμάτων που, είτε θέλουμε είτε όχι, έχουμε την απαράγραπτη ευθύνη να τηρούμε –και δεν αναφέρομαι στο δίκαιο του ασύλου, που μπορεί να τους αποδοθεί μπορεί και όχι, αλλά στην υποχρέωσή μας να εξετάζουμε την παροχή ασύλου ανά περίπτωση, προσωπικά για κάθε υποψήφιο, με νηφαλιότητα, εφαρμόζοντας το νομικό και πολιτικό μας κεκτημένο (πόσο πολύ απέχουμε από αυτό!…).

Δεύτερο αξίωμα: Είμαστε μάρτυρες, επίσης, ενός ανθρωπιστικού δράματος και είναι ανάγκη όλες οι ανθρωπιστικές οργανώσεις (που εδώ και δεκαετίες έκαναν τόσο θαυμαστή δουλειά στην Ερυθραία και άλλα εξαθλιωμένα κράτη της Αφρικής, απ’ όπου προέρχονται οι περισσότεροι υποψήφιοι γι αυτή την έξοδο) να βρουν έναν τρόπο να ασχοληθούν με το νέο «νησί του διαβόλου» που είναι πια η Λαμπεντούζα. Μα πώς είναι δυνατόν, επαναλαμβάνω εδώ και εβδομάδες, όλοι οι αγωνιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων –εμού συμπεριλαμβανομένου– που εδώ και τριάντα χρόνια πηγαίναμε να διασώσουμε τους boat people στην θάλασσα της Κίνας, να είμαστε σήμερα –που οι boat people βρίσκονται στην κυριολεξία στην πόρτα μας, στην Μεσόγειο– εντελώς ανίκανοι για την ελάχιστη χειρονομία αλληλεγγύης;

Και, τέλος, το τρίτο, ίσως ακόμα απλούστερο, ξεκάθαρο, αυτονόητο αξίωμα: Με δεδομένο πως η Ευρώπη, όπως την συνέλαβαν από τον Χούσερλ ως τον Ζαν Μονέ όλοι οι πατέρες-ιδρυτές της χωρίς καμμία εξαίρεση, είναι εξ ορισμού μία ήπειρος ανοικτή στον κόσμο, που αυτοακυρώνεται από την στιγμή που μετατρέπεται σε φρούριο, καθώς είναι η πατρίδα του Οικουμενισμού –πάει να πει, της προσφοράς προς όλους τους ανθρώπους της δυνατότητας να αρθούν υπεράνω των εθνικών, φυσικών και παραδοσιακών δικαιωμάτων τους και να φθάσουν σε μία ανώτερη σφαίρα δικαιωμάτων, που δεν θεμελιώνεται στο έδαφος αλλά στις Ιδέες. Και διότι οι μετανάστες της Λαμπεντούζα, επιτέλους, πραγματοποιούν μία διαδρομή που δεν μπορεί παρά να μάς θυμίζει την πικρή εκείνη πριγκίπισσα Ευρώπη που, σύμφωνα με την ιδρυτική μυθολογία της δικής μας Ευρώπης, εγκατέλειψε τις ακτές της Μέσης Ανατολής για να φθάσει, μεταφερόμενη από έναν φτερωτό ταύρο (μεταφορικό μέσο ελάχιστα πιο αξιόπιστο από τις αυτοσχέδιες βάρκες στις οποίες επιβιβάζονται οι σημερινοί απελπισμένοι) όχι ακριβώς στην Λαμπεντούζα, αλλά στην Κρήτη.

Για όλους αυτούς τους λόγους, λοιπόν, αυτό που διακυβεύεται εδώ είναι η ίδια η τύχη της Ευρώπης. Είναι ο ορισμός της Ευρώπης που τίθεται, εδώ, σε δοκιμασία. Είναι η ψυχή της Ευρώπης, που βρίσκεται στο καθένα από αυτά τα μικρά σώματα που παρατίθενται, ανώνυμα, το ένα δίπλα στο άλλο –συχνά, αφού έχουν ταπεινωθεί ή βασανιστεί.

Λοιπόν, ή το ένα, ή το άλλο:
Ή κηρύσσεται κατάσταση πανευρωπαϊκής έκτακτης ανάγκης, χωρίς άλλη καθυστέρηση, στο νησί –ευρωπαϊκή, το τονίζω, αφού η λύση του προβλήματος προφανώς δεν είναι δυνατόν να ανατίθεται μεμονωμένα στην Ιταλία. Ή, αρχίζουμε να εθιζόμαστε στην ιδέα μιας ανθρωπότητας δύο ταχυτήτων –της μιας στην οποία γεννηθήκαμε, της άλλης εκτός των πυλών του φρουρίου μας– και στρέφουμε τα νώτα άπαξ δια παντός σε εκείνη την Ευρώπη που, ενώ υποτίθεται πως οικοδομούμε, ίσως να καταποντίζεται εδώ, εμπρός στα μάτια μας.

* Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας, εμπνευστής της γαλλικής επέμβασης στην Λιβύη