ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Με ειδική τιμητική εκδήλωση στις 12 Δεκεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα προβάλει σε απ’ ευθείας μετάδοση την τελετή απονομής του Βραβείου Νόμπελ της Ειρήνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η οποία, με την σημαντική αυτή διάκριση, ανταμείβεται για την εξηκονταετή συμβολή της στην ειρήνη, την δημοκρατία, την συμφιλίωση των λαών και τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Η διάκριση αυτή της ΕΕ έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και κάποιοι αμφισβήτησαν την απόφαση της νορβηγικής επιτροπής. Κατά κύριο δε λόγο οι αμφισβητούντες την διάκριση είτε ανήκουν σε φορείς ολοκληρωτικών και εθνικιστικών αντιλήψεων, είτε είναι εντελώς άσχετοι με τις τραγικές στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας, είτε, τέλος, εξυπηρετούν ευτελείς ιδιοτέλειες οι οποίες για μια περίοδο γέννησαν και την ευρωπαϊκή βαρβαρότητα, ακριβώς δίπλα στο ευρωπαϊκό πνεύμα. Και στο σημείο αυτό δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με τον κορυφαίο Γάλλο στοχαστή και φιλόσοφο Εντγκάρ Μορέν, όταν υπογραμμίζει ότι η βαρβαρότητα του πολέμου είναι συνυφασμένη με τους ιστορικούς χρόνους.

Όντως, η ιστορία των μεγάλων κοινωνιών είναι αυτή των ακαταπαύστων πολέμων. Αυτό επισημαίνει ο ιδρυτής της πολιτειολογίας, Γκαστόν Μποντούλ, για να προσθέσει ότι στις κοινωνίες αυτές, παράλληλα με την βαρβαρότητα, ανθίζουν οι τέχνες και η κουλτούρα, αναπτύσσεται η γνώση, εμφανίζεται μία καλλιεργημένη ελίτ. Η βαρβαρότητα είναι, λοιπόν, θα λέγαμε ένα συστατικό των μεγάλων πολιτισμών. Όπως έχει καταδείξει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, δεν υπάρχει σημείο ή πράξη του πολιτισμού που να μην συνιστά ταυτοχρόνως μία πράξη βαρβαρότητας. Τίθεται ένα ερώτημα: αν όντως μπορούμε και οφείλουμε να αντισταθούμε στην βαρβαρότητα και, ακόμη περισσότερο, να προσπαθήσουμε να την καταστείλουμε, μήπως παρ’ όλα αυτά είναι τελικά ένα συστατικό του πολιτισμού το οποίο ποτέ δεν θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε;

Στο τραγικό αυτό ερώτημα πριν 60 και πλέον χρόνια οι πατέρες της σημερινής Ευρώπης (Ρομπέρ Σουμάν, Ζαν Μονέ, Κόνραντ Αντενάουερ, Αλκ. ντε Γκάσπερι, Πωλ-Ανρί Σπάακ, Γιοχάνες βαν ντε Μπρινκ, Ζοζέφ Μερίς, κ.α.) προσπάθησαν και θέλησαν να απαντήσουν καταφατικά. Μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους που η Ευρώπη προκάλεσε σε λιγότερο από 26 χρόνια, αφού εξέθρεψε τις πιο βάρβαρες πολιτικές ιδεολογίες που γνώρισε ο κόσμος, τον εθνικοσοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, τον Ιούλιο του 1952 ετέθησαν οι βάσεις για την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης τον Μάρτιο του 1957 και την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως τον Φεβρουάριο του 1992 (Συνθήκη του Μάαστριχτ).

Όμως, όλων αυτών των Συνθηκών είχε προηγηθεί στις 9 Μαΐου 1950 η ιστορική διακήρυξη του τότε Γάλλου υπουργού Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν, η οποία ανέφερε, μεταξύ άλλων: «…Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να προφυλαχθεί χωρίς δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν. Η συμβολή μιας οργανωμένης και ζωντανής Ευρώπης στον πολιτισμό είναι απαραίτητη για την διατήρηση ειρηνικών σχέσεων…». Και αυτές οι τελευταίες για τον Ρομπέρ Σουμάν ήσαν αδιανόητες αν η Ευρώπη δεν απεφάσιζε να κάνει αποφασιστικά βήματα προς την ενοποίησή της, με αφετηρία την οικονομία.

Χάρη, λοιπόν, σε αυτή την προσπάθεια η Ευρώπη γνώρισε, σε πρώτη φάση, μία πρωτοφανή για την ανθρώπινη ιστορία οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και δημιούργησε ένα κοινωνικό κράτος που θεωρείται παγκόσμιο πρότυπο. Βέβαια, στην επιτυχία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος σημαντική υπήρξε και η αμερικανική συμβολή, με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής να αναλαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό το στρατιωτικό κόστος της προστασίας της Ευρώπης. Και όσοι αμφισβητούν ή επικρίνουν την συμβολή αυτή καλόν θα ήταν να μάς πουν ποιο θα είναι το κόστος προστασίας της ΕΕ τώρα που οι ΗΠΑ αποσύρουν άνδρες και βοήθεια. Ακόμα χειρότερα, όσοι πιστεύουν ότι η Ευρώπη δεν απειλείται από εξωτερικούς εχθρούς, ας κάνουν μια βόλτα στις χώρες της Βαλτικής, στην Πολωνία και στην Γεωργία και ας ρωτήσουν τους κατοίκους τους αν έχουν ξεφύγει από το σύνδρομο της ρωσικής απειλής. Ή, μήπως, για την Ελλάδα έχει εκλείψει ο τουρκικός κίνδυνος;

Υπό αυτές τις συνθήκες, η απονομή του Νόμπελ της Ειρήνης στην Ευρώπη έχει τεράστια, κατά την γνώμη μας, σημασία. Επιτρέπει σε κάθε συνειδητό Ευρωπαίο, υπερήφανο για τον ελληνο-ρωμαϊκό πολιτισμό του, να αποφύγει την ήσυχη συνείδηση –η οποία, κατά Εντγκάρ Μορέν, είναι πάντα μία ψευδής συνείδηση. Χάρη στο έργο της μνήμης, πρέπει να φθάνουν έως εμάς και να μάς κατατρύχουν οι διάφορες μορφές βαρβαρότητος: οι υποδουλώσεις, οι ρατσισμοί, ο εθνικοσοσιαλιστικός και ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός, ο ιταλικός φασισμός, οι αποικιοκρατίες. Αν θέλουμε να υπερνικήσουμε τους νέους κινδύνους της βαρβαρότητος, πρέπει να βρούμε τρόπους αναζωογονήσεως του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού και της οικουμενικότητός του.

Ένας από τους τρόπους αυτούς είναι η επανασύνδεση του Ελληνισμού με την Δύση. Έως τις μέρες μας, η Δύση κράτησε και επεξεργάστηκε περισσότερο την «πρακτική» πλευρά της αρχαιοελληνικής σκέψεως, η οποία ενσωματωνόταν ευκολότερα στους θεμελιακούς προσανατολισμούς των δυτικών κοινωνιών. Άφηνε έτσι στην λήθη τον ανθρώπινο χαρακτήρα της αρχαίας ελληνικής σκέψεως, που είναι η στοχαστική στάση του Είναι μέσα στον κόσμο.

Με άλλα λόγια, πέρα από την Οικονομική και Νομισματική Ένωσή της, η Ευρώπη έχει επείγουσα ανάγκη να προχωρήσει σε μία μορφή «πολιτιστικού Μάαστριχτ», που θα είναι και βασική προϋπόθεση για να υπερνικήσει κινδύνους που πάντα ελλοχεύουν για νέες, χειρότερες βαρβαρότητες. Στις μέρες μας, όπου γελοίοι εθνικισμοί προσπαθούν να αποσταθεροποιήσουν την Ευρώπη, οι δημοκρατίες μας πρέπει να αποφύγουν τον εκφυλισμό και να αναδημιουργούνται σε διαρκή βάση. Έτσι, ένα Νόμπελ Ειρήνης μπορεί να αποτελέσει αφετηρία προς την κατεύθυνση αυτή.